De zegswijze ‘In Rome zijn er meer kerken dan dagen in een jaar’ inspireert mij om in deze mini-reeks enkele kerken in de kijker te zetten die telkens het achtervoegsel ‘fuori le mura’ dragen. Ze liggen dus niet in het historische hart van de stad en zijn daarom vaak iets minder bekend bij het grote publiek, tenzij bij de echte pelgrim natuurlijk. Fuori le mura betekent letterlijk ‘buiten de muren’.
Hiermee worden de stadsmuren van Rome bedoeld. Deze kerken werden vaak gebouwd boven op het (soms vermeende) graf van een christelijke martelaar en aangezien er geen doden binnen de stadsmuren begraven werden, vinden we deze buiten de muren terug.
Graag neem ik jullie vandaag mee naar de Basilica San Paolo fuori le mura (Basiliek van Sint-Paulus buiten de muren), één van de vier pauselijke basilieken in Rome. Daarom is dit grondgebied van de Heilige Stoel en niet van de Italiaanse staat. Dit is niet de enige kerk gewijd aan Sint-Paulus in Rome. Er zijn ook nog o.a. de San Paolo dentro le Mura, de San Paolo alle Tre Fontane en de Chiesa di San Paolo alla Regola.
Het was de Romeinse keizer Constantijn die boven het graf van de apostel Paulus een kleine basiliek liet bouwen langs de Via Ostiensis. Ze werd ingewijd op 18 november 324 samen met de Sint-Pietersbasiliek. De tombe van de heilige bevindt zich in deze kerk en werd in 2009 onderzocht na goedkeuring van Paus Benedictus XVI. Er werden inderdaad resten van botten gevonden uit de eerste of tweede eeuw. Men vond ook stukken paars en blauw textiel.
Paulus is ook bekend onder de Joodse naam Saulus. Hij had een Joodse moeder en een Romeinse vader maar was wel Romeins staatsburger. Hij was een zoon van een farizeeër en voor zijn bekering een actief vervolger van de vroege christenen. Hoewel hij niet tot de oorspronkelijke groep van twaalf apostelen rond Jezus hoorde, wordt hij toch apostel genoemd omdat hij zoveel gereisd heeft tijdens zijn leven. In een visioen ontmoette hij Jezus en bekeerde zich tot een belangrijk leider van het vroege christendom. Hij speelde een rol in de verspreiding van het christendom in de landen rond de Middellandse Zee en dan vooral Turkije.
In het jaar 60 leed hij op weg naar Rome schipbreuk en strandde op een eilandje nabij Malta dat nu St. Paul’s Bay genoemd wordt. Hij werd gevangen genomen en overgebracht naar Rome waar hij onder keizer Nero in 67 ter dood werd veroordeeld. Op de plaats van zijn onthoofding zouden later vele wonderen plaatsvinden. De plek van de onthoofding is gekend onder de naam “le tre fontane”. Deze drie bronnen zouden ontsprongen zijn toen het hoofd van Paulus bij zijn terechtstelling drie maal op de grond botste. De Chiesa alle Tre Fontane zou op die plek gebouwd zijn. Deze kerk en abdij bevinden zich ten zuiden van Rome in de wijk Ardeatino, richting EUR.
In 395 werd de kleine kerk boven het graf van Paulus vervangen door een grotere kerk omdat ze te klein bleek voor de grote stroom aan pelgrims die toen het graf bezochten. In de vijfde eeuw was ze in omvang groter dan de toenmalige Sint-Pietersbasiliek en daarmee de grootste ter wereld. Vandaag is ze nog steeds de tweede grootste kerk in Rome na de Sint-Pieters basiliek.
De kerk fungeerde ooit als een ware schatkamer van het christendom. De Arabieren zouden in de negende eeuw naar verluidt wel vijfduizend kilo goud en zilver hebben buitgemaakt. Arnolfo di Cambio construeerde in 1285 een prachtig baldakijn, een pareltje van gotische religieuze kunst. Ernaast staat een mooie paaskandelaar uit de twaalfde eeuw van bijna zes meter hoog.
Vóór de kerk bevindt zich een vierkant portiek met 150 zuilen met daarin een standbeeld van Sint-Paulus gemaakt van Carrara marmer door Giuseppe Obici. De voorgevel is fraai versierd met gouden mozaïeken uitgevoerd tussen 1854 en 1874 door Filippo Agricola en Nicola Consoli die zoveel mogelijk zijn geïnspireerd op de oorspronkelijke – door de brand vernietigde – mozaïeken uit de tiende eeuw.
De basiliek bestaat uit een ruim schip en vijf gangen met rijen pilaren. Ze is 131,66 meter lang , 65 meter breed en 29,70 meter hoog. Boven de arcaden zijn portretten van alle pausen sinds Petrus te zien. Er zijn nog enkele uitsparingen leeg voor toekomstige pausen. Men beweert dat wanneer alle portretten zijn ingevuld, de Dag des Oordeels zal aanbreken.
In 1823 – tijdens de nacht van 15 op 16 juli – brandde de basiliek nagenoeg helemaal af. De vreselijke brand zou veroorzaakt zijn door de nalatigheid van een dakwerker die een brander vergat. Paus Pius VII – die op sterven lag – werd niet gewaarschuwd om hem niet te laten schrikken, dat zou immers fataal geweest kunnen zijn. Hij stierf amper een maand later. Enkel de apsis en het graf van Paulus werden gevrijwaard. Ook de fraaie gotische kloostergang is gelukkig gespaard gebleven. Jammer genoeg verdween met de brand ook de originele reeks medaillons met de portretten van de pausen.
De kerk werd met ingezameld geld vanuit de hele wereld opnieuw opgebouwd in neoclassicistische stijl en al in 1854 opnieuw ingewijd. Gelukkig heeft de kerk zijn basilicavorm met atrium behouden. Men zegt dat honderden gevangen geboeid als galeislaven ingezet werden om het zware bouwwerk te verrichten. Zoals alle pauselijke basilieken heeft ook deze een Heilige Deur die enkel in een Heilig Jaar geopend wordt. Ze horen ook alle vier tot de zeven pelgrimskerken van Rome en worden daarom druk bezocht door bezoekers uit de hele wereld.
De kloostertuin met prachtige pilaartjes in kleurig cosmatenwerk zijn een streling voor het oog. De ingang is wel te betalen.
Verder kun je hier ook een lekkere koffie drinken in de bar (!) en een aantal antieke vondsten bekijken in een klein archeologisch museum. Op 25 januari viert men in de rooms-katholieke kerk de feestdag van de heilige Sint-Paulus. Op die dag zou hij immers bekeerd zijn tot het christendom.
Sint-Paulus is de patroon van de theologen, de diamantslijpers en de katholieke pers. Ook van de tentenmakers en aanverwante beroepen als textielarbeiders, tapijtkloppers, wevers en van de vissers en manden/zadelmakers. Dat heeft allemaal te maken met het reizen. Daarnaast is hij ook patroon van het overheidspersoneel, de ruiters (hij viel van zijn paard toen hij Jezus in een visioen ontmoette), de wapensmeden (hij werd onthoofd met een zwaard) en de duiven (omdat hij zoveel brieven stuurde?).
Daarnaast kun je zijn voorspraak vragen tegen angstaanvallen, kramp, oog- en oorkwalen en slangenbeten (een slang beet hem op het eilandje nabij Malta). Vanwege zijn plotselinge bekering is hij ook patroon van de plotselinge weeromslag, regen en tegen hagel. Graag wil ik eindigen met enkele schietgebedjes en weerspreuken die aan hem worden opgedragen:
Op 25 januari:
Is Sinte Paulus klaar, dan wacht een heel goed jaar.
Op Sint-Paulus stijgt de winter te paard of hij breekt zijn nek met een reuzenvaart.
De wind die op Sint-Paulus heerst, zal gans het jaar waaien.
Sint-Paulus schoon en helder, goed voor schuur en kelder.
En
Sint-Paulus schoon en klaar,
brengt een gezegend korenjaar,
Komt er sneeuw of regen,
dan komt een mager jaar ons tegen.
Links:
- Website van de basiliek: www.basilicasanpaolo.org
- Virtueel bezoek aan de basiliek: www.vatican.va