Aan de achterzijde van de basilica di S. Giovanni in Laterano vind je de battistero Lateranense, officieel de S. Giovanni in Fonte al Laterano genoemd. Het is een zeer oud gebouw dat model stond voor tal van latere doopkerken -en kapellen in de middeleeuwen.
De kerk dateert uit de 4de eeuw en werd opgericht onder keizer Constantijn I. Het gebouw bevindt zich in en op de resten van antieke thermen en is waarschijnlijk gewoon een aanpassing van een antieke ruimte uit die thermen.
Het gebouwd bestaat uit een achthoekig grondplan, bakstenen muren en hoekzuilen met daarboven een houten koepeldak. Centraal was er een zeer groot bassin bekroond met een zilveren hert waaruit water spoot.
Hoewel het er van buiten zeer oud uit ziet, is het talloze keren aangepast en gerestaureerd. Een eerste keer al in de 5de eeuw onder paus Sixtus III. In dezelfde eeuw werd onder paus Hilarius een atrium en drie zijkapellen toegevoegd die gewijd werden aan Johannes de Doper, het Heilig Kruis en Johannes de Evangelist. In de 7de eeuw werd in het zuidoosten de kapel van de heilige Venantius toegevoegd met gouden mozaïeken.
Dit gebouw was eeuwenlang het enige battistero in Rome. Na een periode van verwaarlozing vanwege het verblijf van de pausen in Avignon en vervolgens in het Vaticaan, begonnen in de 16de eeuw grote restauraties.
Met de bouw van een nieuwe toegangsdeur naar Piazza S. Giovanni verdween de noordelijke kapel (Oratorium van het Heilig Kruis). In de 17e eeuw werd het interieur gerenoveerd met nieuwe decoraties.
Het dak wordt ondersteund door 8 rode porfieren zuilen van 6,3 meter hoog geplaatst onder paus Sergius III en samengestelde kapitelen waarop een marmeren hoofdgestel (horizontale kroonlijst) ligt waarop verzen staan gegraveerd die het doopsel eren.
De bovenste rij, toegevoegd door paus Innocentius X, bestaat uit 8 smalle witmarmeren zuilen met architraven die een achthoekig tiburium ondersteunen, de koepel met ovale ramen en de lantaarn erboven.
In de kerk zijn mooie mozaïeken te bewonderen hoewel een aantal verdwenen zijn geraakt. Centraal onder de koepel bevindt zich de doopvont en rond de binnenste achthoek van de zuilen loopt een hoge ringvormige kooromgang met een cassettenplafond.
Van de drie kapellen uit de 5de eeuw heeft alleen de oostelijke kapel zijn oorspronkelijke Griekse kruisvorm met mozaïekgewelf behouden. Ze is toegankelijk via bronzen deuren en gewijd aan Johannes de Evangelist.
De fresco’s in het interieur verbeelden episodes uit het leven van keizer Constantijn en dateren uit de tijd van paus Urbanus VIII (17de eeuw) wiens wapenschild met bijen op de vloer te zien is. De bakstenen buitenkant is versierd met een fries ontworpen door F. Borromini.
