Catacomben zijn begraafplaatsen uit de oudheid, uitgegraven in een ondergronds tunnelstelsel dat bestaat uit meerdere verdiepingen. Ze worden vooral gelinkt aan de eerste christenen maar de meeste catacomben hebben een veel oudere geschiedenis als begraafplaats buiten de stadsmuren. Om hygiënische redenen werd namelijk in de wet vastgelegd dat begraafplaatsen buiten de muren gedelfd moesten worden.
In de tufstenen wanden zijn kleine en grote gaten uitgehakt waarin de doden werden bijgezet. Deze eenvoudige grafnissen worden loculi genoemd en werden afgesloten met een plaat in terracotta of wie het kon betalen in marmer. Rijkere families hadden hun private grafkamer vaak rijkelijk versierd met religieuze taferelen. Deze werd een arcosolium genoemd. Rond Rome zijn er meer dan 40 catacomben ontdekt, de ene al groter dan de andere. Er zijn zowel heidense, christelijke als joodse graven te vinden, soms in aparte catacomben, maar ook gezamenlijk. Een groot aantal werd voor eeuwen vergeten en pas in de 19de en 20ste eeuw opnieuw ontdekt.
De oorsprong van de naam is te vinden in het Griekse “kata kumbas” wat een aanduiding was voor een lager geleden deel aan de Via Appia Antica. De begraafplaats aan de basiliek S. Sebastiano fuori le Mura daar vlakbij werd op den duur ook zo genoemd en vanaf dan ging deze benaming over op andere begraafplekken in Rome. Vandaag wordt de term algemeen gebruikt voor onderaardse begraafplaats zoals ook te vinden op Sicilië, Napels en Parijs.
In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt en beschreven in populaire reisgidsen, waren catacomben geen geheime schuilplaatsen voor de eerste christenen. De ligging van de catacomben waren door iedere Romein gekend en druk bezocht. Omdat ze later in de vergetelheid raakten dat men dacht dat het geheime plekken waren.
Het grootste deel van de catacomben in Rome kun je niet zomaar bezoeken. De catacomben in Rome kun je verdelen in 4 categorieën:
- De populaire catacomben: opgenomen in het programma van reisbureaus en trekken grote groepen bezoekers. Deze hebben bijna altijd een eigen kassa waar je gewoon bij aankomst een ticketje koopt voor de volgende gidstour. Er zijn meerdere tours per dag en deze worden in verschillende talen aangeboden (Italiaans, Frans, Engels, Duits). Voorbeelden zijn S. Callisto, Domitilla, S. Sebastiano, S. Agnese, Priscilla.
- De weinig gekende catacomben: meestal ver van het centrum, niet opgenomen in het programma van reisbureaus. Ze zijn zeker te bezoeken maar hebben geen kassa en de aanvraag dient online te gebeuren. Voorbeelden zijn Generosa, Commodilla, S. Lorenzo, S. Alessandro, Pamphilius, …
- De catacomben die enkel voor studiedoeleinden bezocht kunnen worden: je dient een officiële aanvraag met reden van bezoek in te dienen bij het Vaticaan en een flinke som te betalen om met een ambtenaar van het Vaticaan af te dalen in de gesloten catacomben. Voorbeelden zijn Calepodio, Monteverde, S. Croce, …
- De gesloten catacomben: niet open voor bezoek. Voorbeelden zijn S. Onofrio, S. Sinforosa.
Een bezoek (betalend) duurt ongeveer 40 minuten en wordt altijd geleid door een gids. Het is in alle catacomben verboden om foto’s/video’s te maken tenzij je een officiële toestemming hebt van het Vaticaan. Hoewel alle catacomben volgens dezelfde principes zijn gebouwd, is het toch heel interessant om er verschillende te bezoeken.