De Giro delle sette chiese – een pelgrimage in Rome

De jongste jaren zijn voettochten langs eeuwenoude pelgrimswegen populair. Denk maar aan de Via Francigena naar Rome of de Camino naar Santiago de Compostela. Voor wie kilometers vreten niet uitmaakt, is Jeruzalem het ultieme gedroomde doel. Natuurlijk zijn er op vele religieuze plekken ook kleinere routes ontstaan, denk maar aan de bedevaart naar het Vlaamse Scherpenheuvel.

De eerste pelgrimstochten ontstonden in de derde eeuw om de plekken in het Heilig Land te bezoeken waar Jezus werd geboren, leefde en stierf. Maar zo’n tocht was niet zonder gevaar en zeker niet voor iedere gelovige weggelegd.

Daarom werd Rome als snel een geliefde plaats voor pelgrims uit heel Europa met als voornaamste doel de graven van heiligen en martelaren te bezoeken met als top-hotspots de graven van Petrus en Paulus. Een pelgrimstocht naar Rome werd beloond met een aflaat, een erg belangrijke kwijtschelding van (een aantal jaren) vagevuur en vergeving van zonden.

Hiervoor moest de pelgrim zich wel houden aan welomschreven regels zoals welke gebeden op welke plaats opgezegd moesten worden, welke relikwieën aanbeden moesten worden en hoe hij zich moest gedragen. Al snel kwamen er kaartjes en gidsen in omloop, de zogenaamde Libri indulgentiarum, waarin alles netjes werd uitgelegd.

Zeker tijdens een Heilig Jaar met erg veel toeloop, werden de gidsen heruitgegeven met de nieuwste spelregels. Zonder overdrijven mag je stellen dat ze de voorlopers zijn van onze huidige toeristische gidsen. De pelgrimstocht naar en in Rome kon op eender welk moment worden uitgevoerd maar bij voorkeur bij jubilea van heiligen of in Heilige Jaren. Een aantal relikwieën werd dan tentoongesteld zoals de sluier van Veronica of de Lans van Longinus. Dat waren gebeurtenissen die geen enkele pelgrim wilde missen.

Voor het jubileum van 1300 – uitgevaardigd door paus Bonifatius VIII (1294-1303), foto hierboven – daagden meer dan honderdduizend pelgrims op. Ze kregen de opdracht om de twee basilieken met respectievelijk het graf van Sint-Pieter en Sint-Paulus te bezoeken.

In de basiliek San Giovanni in Laterano kun je trouwens een fresco vinden waarop de paus is afgebeeld die het jubileum inzegent.

In 1350 werd een derde kerk toegevoegd: de San Giovanni in Laterano en in 1390 een vierde kerk: de Santa Maria Maggiore.

Om een volledige aflaat te verdienen moest je:

1. Naar Rome reizen.
2. Te biecht gaan in een Romeinse kerk.
3. De vier basilieken bezoeken.
4. Bidden voor jezelf en alle christenen.

Later werden er nog drie basilieken toegevoegd: de San Lorenzo fuori le mura, de San Sebastiano fuori le mura en de Santa Croce in Gerusalemme.

Samen vormen ze zo de beroemde ‘Giro delle Sette Chiese’, de pelgrimstocht van de zeven kerken.

Met het jubileum van 1550 zorgde de geestelijke Filippo Neri (1515-1595) als alternatief voor het Romeinse profane carnaval voor een druk bijgewoonde tweedaagse tocht van 20 km langs de zeven kerken in de Goede Week. Bronnen uit die tijd spreken van meer dan 6.000 pelgrims die de route in twee dagen onder zijn leiding samen afwandelden. Met de zegen van de paus uiteraard.

De eerste dag werd afgesproken aan de kerk Santa Maria in Vallicella die we vandaag ook kennen als de Chiesa Nuova. Ze werd aan Neri en zijn broederschap geschonken door paus Gregorius XIII (1572-1585). Neri, de patroonheilige van Rome, ligt hier begraven in een zijkapel van de kerk. Wist je dat je in deze kerk ook drie schilderijen van Rubens kunt bewonderen?

Daarna stond een ziekenbezoek op het programma aan het Ospedale di Santo Spirito in Sassia. Dat werd gesticht in de zevende eeuw door de Saksen om zieke pelgrims te verzorgen. Onder de gebouwen zijn resten van de villa van Agrippina maior (de moeder van Caligula) gevonden. Daarna werd de rest van de dag in beslag genomen door een bezoek aan Vaticaanstad met als hoogtepunt het graf van Sint-Pieter.

De tweede dag werd ’s ochtends vroeg gestart na de eerste vespers. In de basilieken San Paolo fuori le mura en San Sebastiano fuori le mura woonden de pelgrims een misviering bij, opgedragen door Filippo Neri. ’s Middags werd er halt gehouden in het park Villa Celimontana, toen eigendom van de familie Mattei. De pelgrims kregen hier een gratis maaltijd aangeboden. In de tuin is er een antieke obelisk van farao Ramses II te zien, ooit de enige Egyptische obelisk in privébezit en geschonken aan de familie omdat ze zich zoveel voor Rome en haar inwoners had ingezet.

Ook vandaag wordt de route nog steeds gelopen onder leiding van de overste van de broeders Filippini. Onderweg wordt er gebeden en worden er psalmen gezongen. Tegenwoordig wordt de volledige giro (20 km) in één nacht afgelegd: van woensdag op witte donderdag en op de feestdag van de Heilige Filippo Neri (26 mei).

Met het jubileum in het jaar 2000 verving paus Johannes Paulus II de kerk van San Sebastiano fuori le mura door het Santuario della Madonna del Divino Amore, hoewel de meeste pelgrims nog steeds de voorkeur geven aan het traditionele traject. Het Santuario bezoek je met de autocar. Het bedevaartsoord bestaat uit twee kerken: een oude kerk die werd gebouwd in 1745 en een nieuwe kerk die in 1999 aan het heiligdom werd toegevoegd.

Het getal zeven is niet toevallig gekozen. Elke kerk verwijst naar een specifieke etappe uit de Goede Week:

1. Het laatste avondmaal.
2. Meditatie in de tuin van Getsemane.
3. Tocht naar en in het huis van Kajafas.
4. Eerste verschijning voor Pilatus.
5. Verschijning voor koning Herodes.
6. Tweede verschijning voor Pilatus.
7. Kruisgang naar de berg Golgotha.

Vandaag kent de uitdrukking ‘fare il giro delle sette chiese’ een eerder negatieve bijklank bij de Romeinen. Het betekent ‘onnodig tijd verliezen’ of naar gelang de situatie ook ‘verwoed op zoek gaan naar iemand die naar je wil luisteren’.

Wil je graag de ‘Giro delle sette chiese’ zelf een keer afwandelen? Klik hier voor de routebeschrijving.

De route die men 500 jaar geleden aflegde, is hierin zo nauwkeurig mogelijk gereconstrueerd op basis van verslagen uit die tijd. Het is opmerkelijk hoeveel zaken uit die tijd (kerken, pleinen, fonteinen, wegen, …) vandaag nog perfect herkenbaar zijn. Met wat verbeelding waan je je een pelgrim uit 1550. Goeie reis!