Wanneer je in het centrum van de stad Rome rondom je heen kijkt, hoef je niet lang te zoeken… overal zie je het opschrift S.P.Q.R. opduiken op putdeksels, vuilnisbakken, openbare gebouwen, triomfbogen, ingangspoorten, enz… S.P.Q.R. is de afkorting van de Latijnse leuze “Senatus Populusque Romanus” wat vertaald “De Senaat en het Volk van Rome” betekent. Het is sinds eeuwen de leuze die fungeert als de officiële naam van het Romeinse Rijk. De vroegste gekende vorm is 189 v. C. maar mogelijk is ze nog ouder.
De uitdrukking wordt in ieder geval vanaf de 1e eeuw v. C. gemeengoed en staat voor de trots die iedere Romeinse burger voelde voor de onafhankelijke Republiek die gestoeld was op de inspraak van het volk en de uitvoering door de senaat. Toch zal ook onder de keizertijd de afkorting nog verder verspreid worden over het gehele Romeinse rijk. Vergaderingen en documenten werden er officieel mee afgesloten en de letters stonden op munten en vaandels die voor de legioenen werden uitgedragen.
In de Romeinse politieke en juridische literatuur komt de afkorting talloze malen voor maar ook in meer beschouwende werken zoals bij de geschiedschrijver Titus Livius werden de vier letters gebruikt om de lezer vrees, ontzag en bewondering in te boezemen. In het taalgebruik kon S.P.Q.R. worden opgevat als een pesterige dooddoener of zelfs als een nauwelijks schertsend dreigement met vervolging en veroordeling. Cicero maakt in zijn pleidooien meermaals gebruik van dit choquerende effect.
Hoewel in 42 v.C. de Republiek voorgoed werd overgenomen door het Tweede Triumviraat, is ook in de keizertijd de afkorting in gebruik gebleven omdat men vasthield aan het idee dat de republiek nog altijd in de hoofden van het volk bestond en het volk nog steeds inspraak had via de senaat. Eén van de bekendste monumenten met de spreuk is de Boog van Titus in Rome. Het volledige opschrift luidt “De Senaat en het Volk van Rome (dragen dit op) aan de vergoddelijkte Titus Vespasianus Augustus, zoon van de vergoddelijkte Vespasianus.”
Aan het eind van de 4de eeuw werden rekruten in het leger voorzien van een militair teken, naar alle waarschijnlijkheid was dit de afkorting S.P.Q.R. Het is echter onduidelijk of dit een tatoeage of brandmerk was maar de achterliggende reden was zeker het tegengaan van deserties.
Het huidige gemeentebestuur van Rome handhaaft nog steeds het opschrift S.P.Q.R in het wapenschild van de stad, op vele publieke gebouwen en op o.a. de putdeksels van het stedelijk waterleidingbedrijf. De legende zegt dat dit een idee was van Mussolini, maar de oudste deksels dateren echter van voor zijn tijd. Ook sieren de letters de sjaals en vlaggen van de Romeinse voetbalclub AS Roma.
Wist je dat heel wat andere steden de lettercombinatie een eigen invulling geven? Zo heeft Firenze de combinatie SPQF, Amsterdam, Alkmaar en Antwerpen SPQA, Brussel en Brugge SPQB, Capua en Catania SPQC, Enschede SPQE, Liverpool en Londen SPQL, Pisa en Palermo SPQP en ga zo maar door. Zo zie je maar weer hoe alle wegen leiden naar Rome…
Naast de officiële betekenis zijn er ook heel wat grappige parodieën gemaakt. Italianen lezen in de afkorting “Sono Porci Questi Romani” (Het zijn varkens, die Romeinen). Romeinse burgers zelf zien er het bewijs van de macht van het Vaticaan in, want “Soli Papi Qui Regnano” (Alleen pausen regeren er). Giuseppe Belli componeerde een sonnette in het Romeinse dialect waar S.P.Q.R. staat voor “Soli Preti Qui Reggneno” (alleen priesters hebben het voor het zeggen) wat op hetzelfde neerkomt. Het strippersonage Obelix uit de reeks Asterix leerde ons de beroemde leuze “Sono Pazzi Questi Romani” (rare jongens die Romeinen).