Rioni, Quartieri , Suburbi en Zone

Op de plattegrond van de stad Rome kun je er niet naast kijken: de stad is verdeeld in verschillende geografische gebieden aangeduid met “rioni”, “quartieri”, “suburbi” en “zone”. Ook in het straatbeeld vind je aanduidingen zoals op bovenstaande foto. Wat betekenen ze en wat is het verschil?

Rioni

Het woord “rioni” stamt af van het Latijnse regiones. In de oudheid stelde Koning Servius Tullius de eerste vier wijken in:

• Suburana (= Celio)
• Esquilina (= Esquilino)
• Collina (= Quirinale en Viminale)
• Palatina (= Palatino en Velia)

Tijdens de keizertijd stelde Augustus een nieuwe, meer uitgebreide verdeling in met 14 wijken die verder ging dan de republikeinse grenzen:

• Porta Capena
• Caelimontium
• Isis et Serapis
• Templum Pacis
• Esquiliae
• Alta Semita
• Via Lata
• Forum Romanum
• Circus Flaminius
• Palatium
• Circus Maximus
• Piscina Publica
• Aventinus
• Transtiberim (= Trastevere)

Na de val van het Romeinse Rijk krimpte de stad en ontstond er in de middeleeuwen een nieuwe verdeling met 13 wijken. Het Latijnse “regiones” werd vervangen door het volkse “rioni”. Ze worden aangeduid met de letter R en een Romeins cijfer en hebben elk hun eigen wapenschild:

• Montium et Biberate (R. I Monti)
• Trivio et Vielate (R. II Trevi)
• Columpne et SS. Marie in Aquiro (R. III Colonna)
• Posterule et SS. Laurentii in Lucina (R. IV Campo Marzio)
• Pontis et Stortichiarioram (R. V Ponte)
• Parionis et SS. Laurentii in Damaso (R. VI Parione)
• Arenule et Chacabariorum (R. VII Regola)
• SS. Eustachii et vinee Tedemarii (R. VIII S. Eustachio)
• Pinee et SS. Marci (R. IX Pigna)
• Campitelli in SS. Adriani (R. X Campitelli)
• SS. Angeli in Foro Piscium (R. XI S. Angelo)
• Ripe et Marmorate (R. XII Ripa)
• Transtiberim (R. XIII Trastevere)

In de 16de eeuw voegde paus Sixtus V de 14de wijk toe: “R. XIV Borgo”.

Tijdens de Franse bezetting (eind 18de eeuw) werd geprobeerd om de verdeling aan te passen naar 12 meer logische wijken. Nadat de Fransen verdwenen waren, koos men echter voor een nieuwe verdeling met 8 stadsdelen (op basis van de 14 oude rioni) die officieel “giustizie” werden genoemd. Alle bestaande rioni gingen op in deze 8 stadsdelen maar de 14 oude benamingen bleven gewoon bestaan.

Wanneer Rome de hoofdstad van Italië wordt, breidt de stad snel uit en is er nood aan een herziening. In 1874 telt de stad 15 rioni (14 uit de middeleeuwen + een nieuwe “R. XV Esquilino”). Wanneer de stad zich verder sterk ontwikkelt – ook buiten de Aureliaanse stadsmuren – voegt de gemeenteraad in 1921 nog eens 7 extra rioni toe:

• R. XVI Ludovisi
• R. XVII Sallustiano
• R. XVIII Castro Pretorio
• R. XIX Celio
• R. XX Testaccio
• R. XXI S. Saba
• R. XXII Prati

Rione nr. 22 (Prati) is de enige wijk die buiten de Aureliaanse stadsmuren valt maar beschermd wordt door de Gianicolense -en de Leonini muren.

Elke rione heeft een eigen wapenschild (stemma) met daarop een of meer figuren die de wijk presenteert.

Quartieri

Nadat de 22ste rione is ingesteld (Prati), is er nood aan een extra opdeling van het grote verstedelijkte gebied rondom het oude centrum dus buiten de stadsmuren.

In 1921 worden er 15 quartieri ingesteld, aangeduid met de letter Q en een Romeins cijfer:

• Q. I Flaminio
• Q. II Parioli
• Q. III Pinciano
• Q. IV Salario
• Q. V Nomentano
• Q. VI Tiburtino
• Q. VII Prenestino-Labicano
• Q. VIII Tuscolano
• Q. IX Appio-Latino
• Q. X Ostiense
• Q. XI Portuense
• Q. XII Gianicolense
• Q. XIII Aurelio
• Q. XIV Trionfale
• Q. XV Milvio

Tussen de jaren 1924 en 1961 worden er nog verschillende wijzigingen doorgevoerd en wordt de lijst uitgebreid met 20 nieuwe namen. Quartiere nr. 15 (Milvio) wordt opgesplitst en zo komen we aan de huidige 35 officiële quartieri:

• Q. XV Della Vittoria
• Q. XVI Monte Sacro
• Q. XVII Trieste
• Q. XVIII Tor di Quinto
• Q. XIX Prenestino-Centocelle
• Q. XX Ardeatino
• Q. XXI Pietralata
• Q. XXII Collatino
• Q. XXIII Alessandrino
• Q. XXIV Don Bosco
• Q. XXV Appio Claudio
• Q. XXVI Appio-Pignatelli
• Q. XXVII Primavalle
• Q. XXVIII Monte Sacro Alto
• Q. XXIX Ponte Mammolo
• Q. XXX San Basilio
• Q. XXXI Giuliano-Dalmata
• Q. XXXII Europa
• Q. XXXIII Lido di Ostia Ponente
• Q. XXXIV Lido di Ostia Levante
• Q. XXXV Lido di Castel Fusano

Suburbi

De buitenwijken rondom de eerste 15 quartieri worden opgedeeld in suburbi. In 1911 start men met 11 suburbi, die in 1921 worden uitgebreid met een 12de, aangeduid met de letter S en een Romeins cijfer:

• S. I Parioli
• S. II Nomentano
• S. III Tiburtino
• S. IV Prenestino-Labicano
• S. V Tuscolano
• S. VI Appio-Latino
• S. VII Ostiense
• S. VIII Portuense
• S. IX Gianicolense
• S. X Aurelio
• S. XI Trionfale
• S. XII Milvio

In 1935 wordt nr 12 (Milvio) hernoemd in “Della Vittoria”. In 1954 wordt de lijst opnieuw aangepast naar 11 en verdwijnen de benamingen Parioli en Ostiense. In 1961 brengt men de lijst tenslotte terug tot de huidige 6 suburbi omdat er ter vervanging nieuwe quartieri in gebruik worden genomen:

• S. I Tor di Quinto
• S. VII Portuense
• S. VIII Gianicolense
• S. IX Aurelio
• S. X Trionfale
• S. XI Della Vittoria

Zone

Ten slotte zijn er nog de “zone”, de vierde en laatste onderverdeling die de “agro romano” (het Romeinse platteland) sinds 1961 verdeelt in 59 zones aangeduid met de letter Z en een Romeins cijfer: