Praktisch
Startpunt deel 1: Piazzale Ostiense
Eindpunt deel 1: Piazza del Popolo
Afstand deel 1: 11,5 km
Startpunt deel 2: Ponte Sisto
Eindpunt deel 2: Piazzale Ostiense
Afstand deel 2: 5,5 km
Beschrijving Romewandeling “Aureliaanse muur”
Wie Rome bezoekt, heeft zeker en vast al eens vol bewondering naar de indrukwekkende stadsmuren gekeken. Doorheen de geschiedenis zijn er op verschillende tijdstippen verdedigingsmuren gebouwd waaronder de muur van Servius Tullius uit de zesde eeuw v.C. waarvan je nog resten ziet in en aan het station Termini, de Vaticaanse muren uit de renaissance en de Aureliaanse muur uit de derde eeuw n.C. genoemd naar de bouwheer keizer Aurelianus.
Keizer Aurelianus besloot een nieuwe stadsmuur te bouwen omdat de stad uit zijn voegen barstte, de Servische muur verouderd en te klein werd en om de stad te beschermen tegen invallen van de Barbaren. Hij maakte de voltooiing niet mee, de muur werd afgewerkt onder zijn opvolger keizer Marcus Aurelius Probus.
De muur was toen ongeveer negentien kilometer lang, zo’n zes meter hoog en drie tot vier meter dik. Er waren achttien stadspoorten waarvan je er vandaag een aantal kan bezoeken. Verder werden er 383 wachttorens om de dertig meter opgetrokken zodat de vijand binnen schootbereik bleef. Later werd de muur verder verhoogd tot elf meter en de stadspoorten verstevigd.
Om kosten te besparen en de werken snel te laten verlopen, werden tal van bestaande gebouwen en monumenten in de muur verwerkt zoals bijvoorbeeld aquaducten waarvan de bogen dichtgemetseld werden. Een wandeling langsheen het volledige traject is een ware duik in de geschiedenis en een leuke uitdaging. De noordelijke helft is grotendeels verdwenen maar mits wat zoekwerk is het mogelijk de cirkel rond te maken. De zuidelijke helft kan heel gemakkelijk per fiets afgelegd worden.
We starten de wandeling op de Piazzale Ostiense, gemakkelijk bereikbaar met trein, tram en metro. De indrukwekkende Porta S. Paolo is één van de poorten die je kan bezoeken. Je vindt er maquettes, antieke inscripties en beelden, graven en altaren; plannen en luchtfoto’s van het antieke Ostia met de havens van Claudius en Trajanus en een grote verzameling prenten en foto’s uit de geschiedenis van de weg. Vanuit de ramen heb je een mooi zicht op de piramide en wanneer je van de ene toren naar de andere loopt, geniet je van een fraai panoramisch uitzicht. De toegang is gratis. Lees meer.
Naast de poort staat het beroemde grafmonument gekend als de piramide van Cestius in de stadsmuur verwerkt. De man verbleef een aantal jaren in Egypte en liet het graf bouwen in amper 330 dagen. Er worden af en toe bezoeken met gids georganiseerd. Rondom de piramide onderhouden vrijwilligers de talrijke zwerfkatten die Rome rijk is.
Neem Viale di Porta Ardeatina die langs de buitenkant van de stadsmuur loopt. Let onderweg op de vele wapenschilden die verschillende pausen lieten aanbrengen wanneer ze een stukje van de muur lieten restaureren.
De Porta Appia of ook de Porta S. Sebastiano is sinds 1990 het stadsmuseum gewijd aan de Aureliaanse muur. Er zijn heel wat maquettes en bouwtekeningen te zien die een goed beeld geven van hoe de muren werden geconstrueerd en hoe ze door de eeuwen heen werden gerestaureerd. Neem zeker de trap tot helemaal boven op het dakterras voor een schitterend panoramisch uitzicht over de stad en de omliggende heuvels. Je kunt ook een stukje binnen de muur lopen. De toegang is gratis. Lees meer.
De fontein op het kruispunt is gemaakt van een antiek grafmonument. Net achter de poort vind je de Arco di Druso, geen triomfboog maar een restant van het aquaduct Antoniniano.
Niet veel verder komen we aan de Porta Latina, een kleine maar fraaie witte poort die toegang geeft naar de romaanse basiliek S. Giovanni a Porta Latina en de S. Giovanni in Oleo, twee minder gekende kerken die je zeker eens moet bezoeken.
De Piazzale Metronio is een druk verkeersknooppunt waar vier bogen toegang verlenen aan het verkeer. Hier verlaat je de buitenkant van de muur en kies je Via della Ferratella in Laterano aan de binnenzijde.
Ter hoogte van de basiliek S. Giovanni in Laterano staat de Porta Asinaria die je doorheen de tralies van de omheining moet bewonderen. Tijdens de kerstperiode staat hier een heuse levende kerststal met tal van figuranten en dieren. Het drukke verkeer wordt net naast de poort doorheen enkele bogen geleid, gekend als de Porta S. Giovanni.
Volg de stadsmuur opnieuw aan de buitenkant. Ter hoogte van de basiliek S. Croce in Gerusalemme sla je links af tot aan de volgende poort: de Porta Maggiore of ook Porta Praenestina, een mooi voorbeeld van een antieke triomfboog die in de stadsmuur werd opgenomen om kosten te besparen.
Wandel verder via de brug onder de treinsporen en vervolg je weg langsheen Via di Porta Labicana die langs de treinsporen richting Termini loopt.
Even verderop staat wat verscholen de Porta Tiburtina, het vertrekpunt van de gelijknamige Via Tiburtina, een antieke heirbaan die naar Tivoli liep. Tegenwoordig loopt de baan tot Pescara. Ter hoogte van de Biblioteca Nazionale Centrale di Roma staat de Porta Clausa. Jammer genoeg is deze vandaag op privaat terrein gelegen en daarom onmogelijk om er een blik van op te vangen.
De volgende stop is de imposante Porta Nomentana of ook Porta Pia waar het Museo Storico dei Bersaglieri is gevestigd. Deze elitetroepen waren onderdeel van het Piëmontese leger. Op 20 september 1870 trokken ze op deze plek Rome binnen om een einde te maken aan de wereldlijke macht van de paus.
De Porta Salaria werd in de negentiende eeuw gesloopt omdat ze te zwaar beschadigd was. De naam verwijst naar Via Salaria (zoutweg) die naar de regio Sabina liep waarlangs het kostbare zout werd verhandeld. In de vijfde eeuw viel Alarik I met zijn Visigoten hier Rome binnen toen een verrader de poort opende.
Vervolg je weg langs de drukke Corso Italia tot aan de Porta Pinciana waar je een toegang vindt tot het park Villa Borghese. Viale del Muro Torto (letterlijk de gedraaide weg) is te gevaarlijk om te voet of met de fiets te betreden wegens het ontbreken van een veilig voet- en fietspad. Beter is om het park te betreden en letterlijk bovenop de muur je weg te vervolgen.
In de diepte zie je dan het voorbijrazende verkeer dat uitkomt aan de Porta del Popolo aan de gelijknamige beroemde piazza. Deze poort staat aan het begin van de antieke Via Flaminia waarlangs vele pelgrims de stad betraden. Paus Sixtus IV wilde een chique entree en gaf opdracht een nieuwe poort te bouwen.
— Hier eindigt het eerste deel van de wandeling —
De stadsmuur volgde ooit de oever van de Tiber zuidwaarts tot aan de Ponte Sisto maar hiervan is niets meer bewaard gebleven. Voor het tweede deel starten we aan de sierlijke Ponte Sisto (vijftiende eeuw) die je de wijk Trastevere binnenleidt. In het doodlopend steegje Vicolo Moroni is een gaaf stukje stadsmuur te zien dat verwerkt is in een huizenblok.
De Porta Settimiana of ook Porta Septimiana is een verbouwing van de antieke poort door paus Alexander VI in de vijftiende eeuw.
Neem Via Garibaldi die steil de Gianicolo heuvel opgaat. Langsheen de trappen van Via di Porta S. Pancrazio zie je nog een verweerd stuk van de stadsmuur aan je rechterkant.
Bovenop de heuvel staat de Porta Aurelia of ook Porta S. Pancrazio waar vandaag het Museo della Repubblica Romana e della Memoria Garibaldina is gevestigd. De toegang is gratis. Opgelet, hier kruisen we een andere stadsmuur: de Mura Gianicolensi uit de zeventiende eeuw opgericht door paus Urbanus VIII.
Vanaf hier tot aan de oever van de Tiber is er geen restant van de Aureliaanse muur meer terug te vinden tenzij hier en daar een stukje muur verwerkt in een gebouw.
Daal de heuvel af langs Via A. Massina, dan Viale Trenta Aprile en Via Dandolo. Neem de trappen van de Scalea del Tamburino en verder langs Viale Glorioso tot Viale dit Trastevere. Sla rechts af, steek over en verderop links af Via degli Orti di Trastevere. Rechts af Via Idro tot Piazza I. Nievo. Links af tot aan de Tiber.
Rechts af Via Portuense waar ooit de Porta Portuensis stond. Aan de overkant van de Tiber stond de Porta Navalia. Om de toegang over water tot de stad te beveiligen werden er ’s nachts zware kettingen tussen de twee poorten gespannen.
Volg de oever van de Tiber tot aan de voormalige slachthuizen van Testaccio, vandaag museum voor moderne kunst (MACRO) net naast de beroemde Monte dei Cocci, de artificiële heuvel die helemaal uit antieke scherven van amforen bestaat en ook wel Monte Testaccio wordt genoemd.
Het oorlogskerkhof (gratis toegang) net naast de schervenberg is begrensd door de Aureliaanse muur. Vanaf hier heb je opnieuw een mooi zicht op de trotse stadsmuur met zijn stoere wachttorens.
Aan de andere kant van de muur ligt het bekende Cimitero acattolico (gratis toegang), rustplaats voor tal van beroemdheden waaronder schrijvers en kunstenaars.
Op het einde van de straat kom je uit op het startpunt van de wandeling: de Piazzale Ostiense met de piramide van Cestius. De zuil aan je linkerkant is een herdenkingsmonument uit 1954 om de gesneuvelden uit 1943 te eren, in september werd op deze plaats toen zwaar gevochten.
