Praktisch
Startpunt: metrohalte Flaminio
Eindpunt: Sint-Pietersbasiliek (Vaticano)
Afstand: 10 km
Legende kaartje:
– genummerd: werken die hij ontwierp of een bijdrage leverde, belangrijke plekken in zijn leven
– paars: niet opgenomen in deze wandeling (6)
Beschrijving “Romewandeling Bernini in Rome”
Borromini en Bernini zijn de bekendste architecten van de barokke cultuur in Rome. Deze Romewandeling gaat langs 25 plaatsen in Rome waar werken van Bernini te vinden zijn: architectuur, beeldhouwwerken en schilderijen.
Giovan (of Gian) Lorenzo Bernini werd geboren in 1598 in Napels. Zijn vader Pietro was een Toscaanse beeldhouwer die trouwde met een Napolitaanse schone toen hij op uitnodiging van de onderkoning aan het Certosa di S. Martino werkte.
In 1606 verhuisde het gezin naar Rome op vraag van paus Paulus V. Dankzij de opdrachten van zijn vader werd zijn talent snel ontdekt en mocht hij meewerken aan belangrijke projecten waaronder de Villa Borghese.
De eerste jaren in Rome worden gekenmerkt door schitterende beeldhouwwerken waarvan je een mooi aantal kunt bewonderen in de Galleria Borghese en in enkele kerken.
Later kreeg hij opdrachten van de paus als architect en ontwierp hij paleizen en fonteinen die Rome voor altijd zouden veranderen. Hij werd een internationaal bekend figuur en werkte ook een tijd in Frankrijk aan het Louvre.
Op het einde van zijn leven – hij had gewerkt voor 8 pausen – liet hij de opdrachten vooral door zijn leerlingen uitvoeren. Hij had last van een verlamde arm en hield zich voornamelijk bezig met zijn geloof. Ondanks zijn faam werd hij begraven (1680) in een eenvoudig graf met een simpele plaquette.
We starten de wandeling aan de Porta del Popolo, een stadspoort uit 1561. De poort werd aangepast door Bernini. Hij voegde o.a. het wapen van de familie Chigi toe waartoe zijn beschermheer paus Alexander VII behoorde. Deze poort is eeuwenlang de belangrijkste toegang geweest voor pelgrims en was het eerste wat ze zagen bij hun intrede.
Wandel door de poort naar de S. Maria del Popolo. In de Cappella Chigi vinden we twee marmeren sculpturen: “Daniele e il leone” en “Abacuc e l’angelo” uit 1655-57. Moeilijker te vinden is een kleine gouden kroonluchter waar drie zwarte engeltjes aan hangen.
Neem Via del Corso en wandel een stevig stukje. Aan de FENDI winkel sla je rechts af en meteen links af Via del Leoncino. Aan je linkerkant vind je op het gelijknamige plein de kerk S. Lorenzo in Lucina. Tussen 1668-1674 maakte Bernini een buste van G. Fonseca, de dokter van paus Innocentius X voor de grafkapel van de familie Fonseca.
Wandel verder tot aan Piazza del Parlamento. Palazzo Montecitorio: Bernini ontwierp dit gebouw voor de familie Ludovisi in 1653 in opdracht van paus Innocentius X. De façade bootst een gebouw na dat uit een rots is gehouwen. Na een familietwist werden de werken 20 jaar stil gelegd en hernomen door C. Fontana. Die voegde aan de andere zijde een klokkentoren toe maar behield grotendeels het ontwerp van Bernini.
Wandel tot aan Via del Corso en steek de straat over tot aan de S. Andrea delle Fratte. In de basiliek staan twee prachtige marmeren engelen die Bernini ontwierp voor de Ponte S. Angelo. Dit zijn de originele werken, op de brug staan kopieën omdat deze te mooi zijn om in de buitenlucht te staan verkommeren. De andere engelen op de brug zijn gemaakt door zijn leerlingen.
Als je de kerk buitenkomt, zie je aan de gevel van het gebouw aan je linkerzijde een herdenkingsplaat met een klein borstbeeld van Bernini. In dit palazzo woonde en werkte hij een groot deel van zijn leven en stierf hij in 1680. Borromini – die beschouwd wordt als zijn belangrijkste concurrent – was een van de architecten van de basiliek (die dus pal naast Bernini’s voordeur staat).
Neem Via di Propaganda tot aan de Spaanse Trappen. Aan de voet van de scalinata vind je de Fontana della Barcaccia, een werk van vader en zoon Bernini. Het is een verwijzing naar de talrijke overstromingen van de Tiber.
Keer terug en neem Via dei due Macelli. Sla links af Via del Tritone tot Piazza Barberini. Hier vind je drie topwerken. Centraal op het plein staat de Fontana del Tritone, een zeegod spuit een hoge waterstraal vanuit een slakkenschelp gezeten boven 4 dolfijnen. Uit 1642-43 in opdracht van paus Urbanus VIII.
Op het plein vind je nog een andere fontein van zijn hand, de Fontana delle Api (bijenfontein) die verwijst naar het familiewapen van de familie Barberini (1644).
En tenslotte Palazzo Barberini (1625-1633) met de Galleria Nazionale d’Arte Antica, een verzameling Italiaanse kunst van renaissance tot barok. De ene traphal is werk van Bernini, de andere van Borromini, ideaal om de stijlen te vergelijken!
Wandel rechtdoor tot Largo di S. Susanna. Aan de overkant vind je de S. Maria della Vittoria, een juweeltje van barokke aankleding. De kerk is bekend om de “Extase van Theresia”, een werk van Bernini. De heilige ligt verwrongen in extase terwijl een engel haar hart doorboort. In de Cappella Cornaro voegde Bernini een bas-reliëf toe van de gelijknamige familie die hem (symbolisch) assisteerden bij zijn werk aan de heilige Theresia.
Sla rechts af Via XX settembre tot aan de S. Andrea al Quirinale, een werk van Bernini uit 1658-1670 in opdracht van paus Alexander VII. Het grondplan is een ellips en het gebouw is een toonbeeld van barokke harmonie. Lees meer.
Keer terug tot aan het kruispunt (Quattro Fontane) en sla rechts af Via delle quattro fontane tot aan de S. Maria Maggiore. In deze kerk vind je een eenvoudige grafsteen met zijn naam, Bernini werd hier begraven in 1680 in het familiegraf. Hijzelf hoopte nochtans op een fraai praalgraf maar het werd hem niet gegund.
Neem Via di S. Prassede. In de basiliek S. Prassede vind je een van de eerste werken van Bernini. In 1613 kreeg hij de opdracht om een buste van bisschop G. B. Santoni te maken voor het familiegraf.
Keer terug en sla links af Via Paolina. Meteen rechts af Via dei quattro cantoni. Steek Via Cavour over en neem Via di S. Maria Maggiore en Via Panisperna tot het einde van de straat.
Aan je linkerkant vind je de kerk SS. Domenico e Sisto met een fraaie gevel boven een trap. In de kerk vind je het werk “Noli me tangere” (raak me niet aan); de woorden die volgens Johannes 20:17 door Jezus gesproken worden tegen Maria Magdalena wanneer ze Hem herkent na zijn verrijzenis. Bernini maakte de beeldengroep samen met A. Raggi tussen 1649-1652.
Neem Via Quattro Novembre en daal de trappen af langsheen de markten van Trajanus. Wandel naar Piazza Venezia. Heb je tickets voor de Capitolijnse Musea, dan kun je daar enkele fraaie werken van Bernini bewonderen: een marmeren Medusa (1638-1645) in opdracht van kardinaal A. Bichi; een standbeeld van C. Barberini (1630) broer van paus Urbanus VIII; een reusachtig standbeeld van paus Urbanus VIII (1635-1640).
Na je bezoek keer je terug naar Piazza Venezia en neem je Via di S. Marco en meteen rechtsaf Via d’Aracoeli tot aan de Chiesa del Gesù. Hoewel dit zijn lievelingskerk was (hij kwam hier dagelijks bidden) vind je hier slechts één werk: een buste van kardinaal Bellarmino in een hoog gelegen bas-reliëf.
Sla rechts af Via del Plebiscito en verderop linksaf Piazza dei S. Apostoli. Recht tegenover de gelijknamige basiliek vind je Palazzo Chigi-Odescalchi. De familie Colonna verkocht het gebouw in 1661 aan kardinaal F. Chigi die meteen aan Bernini de opdracht gaf om het te verbouwen naar zijn smaak. Later werd het eigendom van prins B. Odescalchi en werd het vervolgens vergroot door N. Salvi en L. Vanvitelli.
Verderop links af Via dei S. Apostoli tot aan Via del Corso. Hier vind je Palazzo Doria Pamphilj met de gelijknamige galleria. Er staan twee bustes van paus Innocentius X uit 1650. Vermoedelijk maakte Bernini de tweede buste nadat hij een foutje ontdekte in de eerste versie.
Neem Via Lata en wandel steeds rechtdoor tot Piazza Minerva. De kleine Obelisco della Minerva wordt gedragen door een olifantje. Een ontwerp van Bernini uitgewerkt door E. Ferrata in 1667.
In de basiliek S. Maria sopra Minerva zijn er drie werken te bewonderen: “Memoria a Maria Raggi” (1647) een herdenkingsplaquette voor zuster Raggi; beeldengroep voor een grafmonument van kardinaal D. Pimentel (1653); een buste van G. Vigevano (1617-18) voor zijn grafmonument.
Wandel naar het pantheon en neem Salita dei Crescenzi. Op het einde rechts af en meteen links af. Steek de straat over en wandel naar Piazza Navona.
Centraal op het plein staat de Fontana dei Quattro Fiumi (1648-1651) genoemd naar de 4 rivieren: de Nijl, symbool van Afrika, de Ganges, symbool van Azië, de Donau, symbool van Europa en de Rio della Plata, symbool voor Amerika. De fontein is een ontwerp van Bernini die de ontwerpwedstrijd won van zijn rivaal Borromini door sluw een miniatuur van zijn ontwerp op voorhand aan te bieden. De sluier op het hoofd van de Nijl verwijst naar de onbekende bron (op dat moment). De fontein is rijk versierd met planten en dieren. Bovenop staat een Romeinse obelisk, de Agonalis, die oorspronkelijk in de Tempel van Isis en later in het Circus van Maxentius stond.
De fraaie fontein voor de ingang van de Nostra Signora del Sacro Cuore is de Fontana del Moro, gebouwd door G. della Porta in 1575 voor paus Gregorius XIII. In 1653-1654 werd ze verbouwd door Bernini die een bassin en de centrale figuur toevoegde.
Neem Via della Cuccagna, steek Corso V. Emanuele II over langs Piazza della Cancelleria. Verderop rechts af Via del Pellegrino en dan links af Vicolo del bollo. Verderop rechts af Via di Monserrato.
Hier vind je de S. Maria in Monserrato degli Spagnoli waar je een buste vindt van Monsignor Pedro de Foix Montoya. Het verhaal gaat dat Montoya vrienden had uitgenodigd om het werk te bewonderen en dat een van hen uitriep: “Maar dit is de versteende Montoya!”. Toen Montoya arriveerde, keerde kardinaal M. Barberini zich naar de buste en zei: “Nu is dit de monseigneur” en wees naar Montoya, “… en dit is een zeer vergelijkbaar portret”.
Wandel verder en sla verderop links af Vicolo Sugarelli. Ter hoogte van het fonteintje rechts af Via Giulia. Op het einde van de straat sta je voor de S. Giovanni dei Fiorentini. In de kerk vind je een levendige buste van A. Cepparelli (1622). Deze rijke Florentijn gaf een groot deel van zijn vermogen weg aan het ziekenhuis verbonden aan de kerk.
Steek de Tiber over. Meteen links af Via della Conciliazione en wandel naar het S. Pietersplein. Het enorme plein is omzoomd met een colonnade die ontworpen werd door Bernini. Bovenop staan 162 beelden van heiligen die onder zijn toezicht werden gemaakt (1656-1671).
In de S. Pieterskerk is er het enorme Baldacchino (1633) boven het altaar.
Dat zijn de twee bekendste werken in Vaticaanstad. Daarnaast zijn hier nog tal van andere werken te vinden:
- Standbeeld “San Longino” (1631-1638) in de basiliek
- Grafmonument voor paus Urbanus VIII (1627-1647) in de basiliek
- Grafmonument voor Matilde di Canossa (1633-1637) in de basiliek
- Grafmonument voor paus Alexander VII (1671-1678) in de basiliek
- Beeld “Pasce Oves Meas” (1639-1644) in de basiliek
- Cattedra di San Pietro (1656-1665) in de basiliek
- Beeldgroep “Carità con quattro figli” (1627-1628) in de Vaticaanse musea
- Standbeeld “S. Barbara” (1655-1657) in de Sala Ducale
- Ruiterstandbeeld “La visione di Costantino” (1662-1669) in de Scala Regia
Hier eindigt de wandeling, in de buurt vind je metrostation Ottaviano. Heb je nog tijd over, bezoek dan ook nog de 6 andere plaatsen in Rome met werken van Bernini:
- De Galleria Borghese met tal van prachtige kunstwerken waaronder bustes, schilderijen en sculpturen zoals “Enea, Anchise e Ascanio”; “Ratto di Proserpina”; “David”; “Apollo e Dafne”.
- De kerk S. Bibiana, gebouwd boven het ouderlijk huis van de heilige. Bernini maakte een beeld van haar in opdracht van paus Urbanus VIII. Het was zijn eerste volledig geklede figuur en het beeld staat nog steeds op de originele plaats in de kerk. Ook de kerkgevel nam Bernini onder handen (1624-1626).
- De kerk S. Francesco a Ripa met het beeld “de zalige Ludovica Albertoni” (1671-1674) dat sterk doet denken aan de “Extase van Theresia” dat hij eerder maakte van een liggende goddelijke extase.
- De kerk S. Pietro in Montorio met de onafgewerkte Cappella Raimondi (1638-1648).
- De kerk S. Francesca Romana met een beeld van de gelijknamige heilige (1644-1649).
- De kerk S. Sebastiano Fuori le Mura met een buste “Salvator Mundi” uit 1679.