Praktisch
Start: Abbazia Tre Fontane, Via di Acque Salvie (langs Via Laurentina).
Einde: metrohalte EUR FERMI of EUR PALASPORT aan de oever van het meer.
Afstand: 7,5 km.
Beschrijving Romewandeling “EUR(OPA)”
Ten zuiden van het centrum ligt een apart en uniek gebied: de wijk EUROPA, ook gekend onder de naam “EUR” gelegen tussen Via Laurentina en de Tiber.
EUR is de afkorting van Esposizione Universale di Roma en stond in ‘35 synoniem voor de organisatie van de Wereldtentoonstelling van ‘42. Het terrein was ideaal gelegen tussen het centrum en de zee langsheen de in ‘28 aangelegde snelweg naar Ostia, Via Cristoforo Colombo. Het paste allemaal in het plaatje om de stad Rome verder uit te breiden tot helemaal aan de kust.
Het hele project kaderde tevens in de verdere ontplooiing van de machtsovername door het fascisme en zou een eerbetoon moeten worden om de twintigste verjaardag van de Mars op Rome te vieren. Die dagen in oktober ‘22 nam Benito Mussolini immers de macht over van koning Vittorio Emanuele III en vormde hij een eigen regering. Zijn droom was dat deze wijk – naast het Rome van de keizers en het Rome van de pausen – het derde Rome zou worden, dat van het fascisme.
Het hele bouwproject werd geleid door architect Marcello Piacentini, die tevens verantwoordelijk was voor de bouw van andere projecten in de stad. Zijn idee van een ideale stad was een kruising van het antieke Rome en de renaissance maar dan in een strakke neoclassicistische vormstijl die tijdens het fascisme gebruikelijk was.
Jammer genoeg voor het regime ging de Wereldtentoonstelling in ‘42 helemaal niet door vanwege de positie van Italië tijdens WO II. Het project werd hierdoor nooit voltooid en wat we vandaag zien is wel uniek maar zeker niet het totaalplaatje dat Piacentini voor ogen had. De bouw stopte abrupt begin jaren ‘40 en de meeste gebouwen stonden toen nog in de steigers. Een flink aantal gebouwen dateert uit de jaren ’50 en ’60 maar gelukkig werden een aantal onvoltooide projecten uit de jaren ‘30 nadien toch verder afgewerkt. Om de link met Mussolini te breken werd ervoor gekozen de naam van de wijk te veranderen in EUROPA maar vandaag spreken veel Romeinen nog steeds over EUR.
Stilstaan bij elk gebouw is natuurlijk onbegonnen werk, we maken een selectie uit de meest markante plekken, vooral uit de jaren ‘30. Een waarschuwing vooraf is wel op zijn plaats: verwacht hier niet de sfeer uit het toeristische hart van het centrum, dit is een totaal ander verhaal maar daarom niet minder interessant.
We starten de wandeling aan de Abbazia Tre Fontane gelegen langs Via Laurentina. Dit is één van de plekjes waar je nog de sfeer kan opsnuiven van de tijd voor het bouwproject uit de jaren ’30. Het hele gebied werd toen trouwens Tre Fontane genoemd naar deze plek waar Paulus werd onthoofd. Zijn hoofd zou driemaal stuiteren en daar ontsprongen drie bronnen. Wandel de dreef uit tot aan de hoofdingang. Eenmaal door de 13e -eeuwse poort vind je drie totaal verschillende kerken en een verstild klooster midden het groen. De paters verkopen in het winkeltje hun eigen trappistenbier op smaak gebracht met eucalyptus uit de kloostertuin. Daarnaast verkopen ze ook chocolade, honing en eucalyptuslikeur. Het klooster maakt al eeuwen Aceto Galenico, een kruidenazijn die de Romeinen gebruiken tegen stekende hoofdpijn.
Wie nog niet genoeg heeft van religieuze symbolen kan de straat oversteken en de trappen nemen naar de Grotta della Madonna delle Tre Fontane, een waar bedevaartsoord volgehangen met duizenden votiefgaven, heel populair bij devote Romeinen. In 1947 zou Maria hier verschenen zijn aan een communist die met zijn 3 kinderen een uitstapje maakte en de grot ontdekte.
Vervolg Via Laurentina heuvelopwaarts en sla rechtsaf Viale della Musica in. Hier merk je meteen de sfeer die zo eigen is aan deze wijk. Brede lanen, veel groen en strakke gebouwen. Het gebouw op het einde van de straat is de achterkant van het fraaie Palazzo dei Ricevimenti e Congressi, meteen één van de belangrijkste gebouwen van de hele wijk. Het maakte deel uit van het oorspronkelijke bouwplan maar werd pas in ‘54 afgewerkt. Vrij laat maar dat komt omdat men na de oorlog niet goed raad wist met de enorme ruimte en toen pas besloot om het te gebruiken als sportzaal voor de Olympische Spelen van ‘60. Vandaag doet dit palazzo zijn naam opnieuw alle eer aan als ruimte voor tentoonstellingen, partijcongressen en seminaries allerhande. In de wijk staan overigens nog heel wat andere gebouwen die dienst deden of speciaal gebouwd werden voor de Spelen van ’60 zoals het Palazzo dello Sport aan de overkant van het meer.
Wandel naar de voorkant van het gebouw en bewonder de fraai gevormde gevel en het sierlijk betegelde voorplein omzoomd met fonteinen. Steek vooraan links onder de arcaden door. Dit enorme complex met zuilengalerijen bestaat uit verschillende musea: het Museo Arti e Tradizioni Popolari (volkskunst en folklore), Museo Nazionale Preistorico Etnografico Luigi Pigorini (volkskunde en prehistorie) en het Museo Nazionale dell’Alto Medioevo (vroege middeleeuwen).
Centraal op het plein staat een grote obelisk ter ere van Guglielmo Marconi. De uitgestrekte metershoge zuilengalerijen en de obelisk zijn een indrukwekkend eerbetoon aan de antieke Romeinse bouwkunst van tempels en paleizen zoals op het Forum Romanum.
Steek centraal de arcaden terug door en vervolg je weg langs Viale della Civiltà. Op het einde van de dubbele straat bereik je de Piazza Giovanni Agnelli die prachtig omzoomd is door de zuilengalerij van het Museo della Civiltà Romana. Hier vind je vandaag een enorm museum met o.a. een reusachtige maquette van het antieke Rome en afdrukken van de zuil van Trajanus. Er is tevens het planetarium met astronomisch museum gevestigd. Het gebouw werd gesponsord door autoproducent FIAT, vandaar de naam van het plein.
Keer iets terug en neem Via dell’Arte en sla dan rechts Viale Asia in. Het enorme splinternieuwe glazen gebouw aan je linkerkant is het recente congresgebouw gekend als la Nuvola van Massimiliano Fuksas. Centraal achter de glasgevel zie je een enorme wolk die de naam geeft aan het complex. Dit is één van de nieuwbouwprojecten die de wijk een injectie moeten geven om in de toekomst aantrekkelijk te blijven voor inwoners, toeristen en zakenmensen. Lees meer.
Aan de voorkant van la Nuvola neem je links Via Cristoforo Colombo – de centrale laan waarrond de hele wijk werd ontwikkeld – tot aan de oevers van het Lago dell’Eur, een groot artificieel meer dat de hele zuidkant van de wijk inneemt. Aan beide kortste randen van het meer staan twee enorme kantoorgebouwen: aan de ene kant ENI en aan de andere kant Banca di Roma.
Langs het meer is het fijn wandelen in een groene parkstrook. Op het meer wordt aan watersport gedaan zoals kajakken en waterpolo. In de lente staan de 2500 Japanse kerselaars in bloei die door Japan in ‘59 werden geschonken tijdens een officieel staatsbezoek. Recent werd de Giardino delle Cascate hersteld en geopend voor het publiek. Deze tuin met zijn watervallen uit 1961 was jaren gesloten en is een zeldzaam voorbeeld van een moderne tuin in Rome.
Wandel de oever af en sla dan op het einde rechts Viale Umberto Tupini in. Even verderop zie je links op de heuveltop de indrukwekkende koepel van de basiliek SS. Pietro e Paolo opduiken. Neem de fraaie trap naar boven die bewaakt wordt door twee enorme beelden van de heiligen Petrus en Paulus. De bouw van de kerk werd gestart in ‘39 maar lag stil tijdens de oorlogsjaren van WO II. Het project liep schade op tijdens bombardementen in ‘43. Op de helling waar zich nu de trap bevindt, vonden toen lijf aan lijf gevechten plaats tussen Duitse parachutisten en Italiaanse soldaten. Later werden 13 lichamen ontdekt die begraven lagen op de helling aan de voet van de kerk.
De werken werden pas hervat in ‘53 en de kerk opende haar deuren in ‘55. Het grondplan is een eenvoudig Grieks kruis bekroond met een enorme koepel van 32 m doorsnede. Binnen is de kerk sober gehouden met enkele enorme mozaïeken waaronder een Madonna met kind omringd met engelen.
Neem schuin links Viale dei SS. Pietro e Paolo tot de Piazza Gandhi. Van hieruit zie je de volgende bestemming al groots en indrukwekkend verschijnen: het schitterende Palazzo della Civiltà Italiana of ook het Palazzo della Civiltà del Lavoro. De Romeinen gaven het gebouw al snel de naam Colosseo Quadrato (vierkant colosseum) naar de typische vorm waarin het werd ontworpen. De bouw vatte aan in ‘37, werd stilgelegd in ‘43 en voltooid in ‘53. De 26 beelden onder de bogen van de benedenverdieping zijn allegorische voorstellingen van verschillende kunsten en beroepen. Het volledige gebouw is bedekt met travertijn, telt 54 bogen per gevel en is 60 m hoog. Aan de vier hoeken houden heroïsche naakte figuren met steigerend paard de wacht. Vandaag zijn er de kantoren van modegroep FENDI in ondergebracht en kun je de buitenkant tijdens de openingsuren bezoeken. Lees meer.
Wandel Viale Civiltà del Lavoro af met het vierkant colosseum in je rug. Draai je regelmatig om voor telkens weer een ander fraai zicht op het gebouw. Op de kruising neem je links Via Ciro il Grande. Het complex aan je linkerkant is het Palazzo Uffici, een sierlijk complex met zuilengalerij uit ‘39 dat werd gebouwd om de kantoren voor de Wereldtentoonstelling van ’42 in onder te brengen. Tijdens de oorlog was er een Duitse eenheid gevestigd met een ziekenboeg. Net na de oorlog was het de commandopost van de Engelse legerstaf. Onder het gebouw bevindt zich een enorme schuilkelder voor ruim 300 personen. Hier vonden later tentoonstellingen plaats maar de kelder is vandaag om veiligheidsredenen gesloten.
Sla rechts de Piazzale dell’Agricoltura in en neem dan rechts Via Cristoforo Colombo. De twee enorme identieke halfronde gebouwen langs weerszijden van de laan zijn de Palazzi dell’INA e dell’INPS. Deze werden ontworpen in ‘39 als een architectonische scène voor de keizerlijke poort, een onderdeel van het masterproject voor de Wereldtentoonstelling. Ze zijn volledig bedekt met marmer uit de groeven van Carrara en omstreken. Let op de fonteinbekkens en de fraaie bas-reliëfs verwerkt in de zijgevels van de paleizen. Wandel tenslotte Via Cristoforo Colombo uit tot helemaal aan het meer.
Hier kun je ofwel rechts metrohalte EUR PALASPORT vinden of links metrohalte EUR FERMI.
Tijdens de wandeling is het je zeker al opgevallen. Hoewel er plekken zijn met woningen, is de wijk toch vooral uitgegroeid als zakenbuurt met talrijke kantoren en dat in de vroege jaren ’50 waarin andere steden als Londen en Parijs nog helemaal geen plannen hadden in die richting. Na de kantooruren is de wijk jammer genoeg nogal uitgestorven en zeker niet de fijnste plek om te wandelen. Het aantal bars, restaurants en winkels is ook redelijk beperkt en de reden van een toeristisch verblijf is vooral het bewonderen van de bijzondere architecturale aspecten zoals de vele beelden, mozaïeken en basreliëfs uit de jaren ’30 en ’50 op de muren en de vloeren van de gebouwen uit die tijd of een bezoek aan één van de vele musea.
De grootste fout van de architect is wellicht dat de wijk niet is ontworpen voor mensen maar voor parades, steriel machtsvertoon en vlot autoverkeer. Door de rechtstreekse en zeer zichtbare connectie met het fascistische regime is de wijk ook lang in de vergeethoek geplaatst en pas de laatste jaren is er opnieuw aandacht vanuit het stadsbestuur om na te denken hoe de wijk in de toekomst een rol kan spelen met o.a. concrete bouwprojecten voor een nieuw sportcentrum en een toeristisch zeeaquarium aan het meer.
Het zal je niet verwonderen dat dankzij de unieke uitstraling de wijk vaak het toneel was en is voor filmscènes. Vanaf de jaren ’60 lieten onder andere Fellini, Veronesi en vele anderen de straten, pleinen en gebouwen fungeren als achtergrond voor hun films. Ook vele muzikanten kozen de wijk uit als decor voor muziekclips of als inspiratiebron voor een albumhoes.