Praktisch
Startpunt: metrohalte Garbatella
Eindpunt: tramhalte Ankara/Tiziano
Afstand: 13 km
Beschrijving Romewandeling “Langs de Tiber”
Deze route kun je zowel wandelend als fietsend afleggen. Bij lage waterstand is het perfect mogelijk om de straten boven op de wallen te verlaten en te kiezen voor het wandel/fietspad beneden langs de oever. Opgelet: niet betreden wanneer de toegang is afgesloten!
De Tiber is al eeuwenlang de levensader van Rome. De naam is afgeleid van de riviergod Tiberinus. Langs hier kwam het gros van de goederen waaronder levensmiddelen als graan de stad binnen. Vermoedelijk werd de stad gesticht op deze plek omwille van een doorwaadbare plaats langs het Tibereilandje en de aanwezigheid van de heuvels er rond die goed verdedigbaar waren.
In de oudheid bouwden de Romeinen een tiental bruggen over de Tiber waarvan sommige nog goed bewaard zijn gebleven. Vandaag zijn er een dertigtal bruggen in Rome over de rivier gespannen waarvan we er 23 aandoen tijdens deze Romewandeling.
De Tiber is de belangrijkste rivier in Midden-Italië, ontspringt in de Toscaanse Apennijnen, is zo’n 400 km lang en mondt uit nabij Ostia in de Tyrrheense Zee op 25 km van Rome. Door de ligging langs de oevers van de Tiber kreeg de stad vele malen te kampen met zware overstromingen. Op zuilen en muren van gebouwen staan markeringen die een hoge waterstand aanduiden. Tussen 1877 en 1926 werd de Tiber omwald zodat ze geen last meer heeft van overstromingen.
We starten aan metrohalte Garbatella. Neem de uitgang richting Via Ostiense. Aan je rechterkant zie je de imposante Ponte Settimia Spizzichino, ook wel Ponte Ostiense genoemd. Deze brug uit 2012 maakt vlot verkeer mogelijk tussen Garbatella en Via Ostiense omdat ze de spoorlijn overspant. De naam van de brug is een eerbetoon aan de Romeinse Settimia die in 1943 als Joodse werd gedeporteerd maar de verschrikkingen van de holocaust overleefde.
Steek Via Ostiense over en sla rechts af. Verder de eerste straat links Via del Commercio tot aan de oever van de Tiber: Riva Ostiense. Aan je rechterkant zie je de Ponte della Scienza uit 2014. Ze werd gebouwd door studio APsT Architettura die de internationale wedstrijd won. Het is een fiets/voetgangersbrug van 147 m lengte die opgedragen werd aan Rita Levi-Montalcini, een Italiaanse wetenschapster die stierf in 2012.
Van op de brug heb je een goed zicht op de de enorme resten van de gazometro die de skyline van Rome kenmerkt. Deze vier containers uit de 19de eeuw werden gebouwd om gas op te slaan en de huishoudens van Rome van gas te voorzien. Later raakten ze in onbruik en vandaag zijn het markante roestige resten van een industrieel verleden.
Vervolg je weg tot aan de volgende brug, de Ponte dell’Industria, ook gekend als de Ponte di ferro (ijzeren brug) uit 1863. Deze spoorwegbrug van 130 m lengte werd gebouwd door een Belgisch bedrijf in Engeland waarna de stukken naar hier werden gebracht en de brug in elkaar gestoken werd. Op de brug hangt een plaquette ter herinnering aan 10 vrouwen die in 1944 op deze plek werden geëxecuteerd nadat ze Duitse soldaten die brood stalen, hadden aangevallen.
Vervolg je weg onder de spoorwegbrug door tot aan de volgende brug, de Ponte Testaccio uit 1948 ook gekend als de Ponte dell’Ammazzatora (die van het slachthuis) met een lengte van 122 m. Het is een eenvoudige boog met vier bas-reliëfs in travertijn als enige versiering. Steek de brug over en vervolg je weg aan de andere kant van de rivier.
Aan je linkerkant passeer je langs de de Fontana di Pio IX in Lungotevere Testaccio, een kleine fontein met een lange naam uit 1869 opgetrokken uit marmer, travertijn en baksteen. Ze werd in 2000 lelijk beschadigd door vandalisme en daarom gerestaureerd.
De volgende brug, Ponte Sublicio, is vernoemd naar een van de oudste bruggen in Rome. Van deze houten Pons Sublicius uit de 7de eeuw v.C. gebouwd door koning Anco Marzio is vandaag niets meer over. Ze werd als heilig beschouwd en lag meer stroomopwaarts in de buurt van het Tibereiland. De nieuwe brug werd gebouwd in 1914-1919 om Trastevere te verbinden met Testaccio. Ze telt 3 bogen en heeft een lengte van 105 m. Steek de brug over en vervolg je weg aan de andere kant van de rivier.
De volgende brug is de Ponte Palatino, ook gekend als de Ponte Inglese (Engelse brug). Ze heeft een lengte van 155 m en werd gebouwd in 1860-1890 om de Ponte Emilio (of Ponte Rotto) te vervangen waarvan je nog een flink stuk ziet uitsteken. Ze wordt Engelse brug genoemd omdat het verkeer er links rijdt. Vanop de brug heb je een goed zicht op de Cloaca Maxima, de plek waar de hoofdriool uit de oudheid in de Tiber stroomt. Delen van deze riolering zijn vandaag nog steeds in gebruik.
Steek de Ponte Palatina over en vervolg je weg aan de andere kant van de rivier. Het Tibereilandje is verbonden met 2 bruggen. Van oudsher worden hier zieken verzorgd, vandaag staat hier nog steeds het grootste ziekenhuis van Rome. In de oudheid stond er een tempel voor Aesculapius, god van de geneeskunde. Op het eiland vind je ook de kerk S. Bartolomeo op de plek waar ooit de tempel stond. Heel wat zuilen in de kerk zijn afkomstig uit die tempel. Een schildering boven het altaar toont de heilige wanneer hij op het punt staat gevild te worden.
De Ponte Fabricio is de oudste brug in Rome in zijn originele hoedanigheid. Ze is 62 m lang en gebouwd uit tufsteen, baksteen en travertijn. Het open venster tussen de bogen had als doel de waterdruk te verminderen bij hoge waterstand. De brug werd gebouwd in 62 v.C. door Lucio Fabricio. De brug kreeg als bijnaam Ponte dei Quattro Capi wegens de legende van de vier architecten die paus Sixtus V met de restauratie belastte. Ze maakten er een potje van en de paus liet hen onthoofden. Ter herinnering werd een marmeren blok met 4 gezichten geplaatst.
Wandel de brug over tot aan de andere brug die het eilandje verbindt met de andere oever. De Ponte Cestio telt 3 bogen en is 80 m lang. Ze werd gebouwd in 46 v.C. door Lucio Cestio en had toen één grote boog met een kleine boog langszij. Ze werd gerenoveerd in de 4de eeuw met bouwmateriaal uit het antieke Teatro Marcello. In de 18de eeuw werd de brug Ponte Ferrato genoemd omwille van de vele ijzeren kettingen van de (nu verdwenen) molens langs de oever van de Tiber.
Vervolg je weg tot aan de volgende brug die nog net over het uiteinde van het Tibereilandje hangt: de Ponte Garibaldi uit 1888. Ze telt 2 bogen en is 120 m lang. De brug wordt gebruikt door tramlijn 8 om het centrum met Trastevere te verbinden. Ze is opgedragen aan G. Garibaldi, een van de stichters van de eenmaking van Italië. Steek de brug over en vervolg je weg aan de andere kant van de rivier.
De volgende brug is de Ponte Sisto, gebouwd door paus Sixtus V in de 15de eeuw op de ruïnes van de antieke Ponte di Valentiniano. Resten van deze verdwenen antieke brug (inscripties, versieringen) worden bewaard in het Museo Nazionale Romano. De Ponte Sisto telt 4 bogen en heeft in het midden een oculus (rond venster) om de waterdruk te verminderen bij hoge waterstand. In 1875 werd besloten ze te slopen maar onder druk van de bevolking werd ze gerestaureerd en omgedoopt tot voetgangersbrug.
Op Piazza di Trilussa zie je een fontein uit 1613 die ook de fontana dei Cento Preti wordt genoemd (100 priesters). De fontein maakte ooit deel uit van de gevel van een ziekenhuis maar werd naar hier verplaatst toen het ziekenhuis werd afgebroken. Van op de oever aan de overkant kun je goed zien dat boven deze fontein de veel grotere fontanone dell’Acqua Paola staat op de Gianicolo.
Steek de Ponte Sisto over en vervolg je weg aan de andere kant van de rivier. Onderweg kun je nog vaag de contouren ontdekken van de Murales di William Kentridge. In 2016 bracht de Zuid-Afrikaanse artiest een monumentale fries aan van 550 m lengte op de omwalling met 80 figuren uit de Romeinse geschiedenis. Er werd geen verf gebruikt, de lijnen van het kunstwerk kwamen te voorschijn door het vuil van de muren weg te halen.
De volgende brug is de Ponte Mazzini, net als Garibaldi een van de stichters van de eenmaking van Italië. Ze telt 3 bogen, werd gebouwd in 1904-1908 en is 106 m. lang. De brug heette oorspronkelijk de Ponte Gianicolense ter herinnering aan de gelijknamige verdwenen antieke brug.
Vervolg je weg tot aan de Ponte Principe Amedeo Savoia Aosta, gebouwd in 1942 ter vervanging van de Ponte dei Fiorentini. Ze telt 3 bogen en heeft een lengte van 109 m.. Omwille van de lange naam wordt ze ook eenvoudigweg de Ponte PASA genoemd. Ze is vernoemd naar de onderkoning van Ethiopië in de jaren ’30 van vorige eeuw. Aan de overkant vind je aan weerszijden een fontein: de Fontana della Rovere en de Fontana Lungotevere Gianicolense, beide vertoeven in slechte staat.
De volgende brug is de Ponte Vittorio Emanuele II gebouwd in 1911 met 3 bogen en een lengte van 110 m.. Ze werd gebouwd om de 50ste verjaardag van de eenmaking van Italië te vieren en is vernoemd naar de eerste Italiaanse koning. Tijdens de bouw stond er een tijdelijke brug naast, de Ponte degli Alari, opgetrokken uit 2 spoorwegrails. Vanop de brug heb je een prachtig uitzicht op Castel Sant’Angelo en bijhorende brug.
De volgende brug is de prachtige Ponte Sant’Angelo (Engelenbrug) die gebouwd werd als Ponte Elio in 134 door keizer Hadrianus om zijn mausoleum te verbinden met het centrum. Ze telt 5 bogen en werd pas Ponte Sant’Angelo genoemd vanaf de 6de eeuw. In de 15de eeuw stierven 172 pelgrims toen de balustrades het begaven. Langs de brug werden vroeger de lichamen van ter dood veroordeelde misdadigers opgehangen als afschrikmiddel. Vanaf 1535 werden er beelden op de brug geplaatst van engelen en heiligen. Bernini ontwierp 10 nieuwe beelden van engelen die de passie verbeelden.
Vervolg je weg. Aan je linkerkant zie je de de fontana di Tor di Nona, een gedenkmonument voor Teatro Apollo dat afgebroken werd door de bouw van de walmuren aan de rivier. De torre di Nona was een vierkante middeleeuwse toren van de familie Orsini en werd in de middeleeuwen gebruikt als gevangenis met martelkamer waar o.a. Caravaggio en Bellini opgesloten zaten. Wie werd veroordeeld tot de dood, werd nadien aan een touw aan de toren gehangen voor het oog van de bevolking.
De volgende brug is de Ponte Umberto I uit 1885 genoemd naar de tweede koning van Italië die de brug zelf inhuldigde. Ze telt 3 bogen en is 105 m lang. Aan de overkant staat het imposante justitiepaleis. Vervolg je weg.
Verderop aan de overkant van de rivier zie je de sierlijke gevel van een merkwaardig kerkje: de Sacro Cuore di Gesù in Prati ook gekend als de chiesa del Sacro Cuore del Suffragio. De kerk uit 1921 werd gebouwd in neogotische stijl op vraag van de vereniging Sacro Cuore del Suffragio delle anime del Purgatorio, opgericht in 1983.
De volgende brug die je tegenkomt, is de Ponte Cavour, net als Garibaldi en Mazzini één van de stichters van de eenmaking van Italië en eerste premier. De brug werd gebouwd in 1891-1896, telt 4 bogen en is 110 m lang. Jaarlijks op 1 januari duiken vanop deze brug waaghalzen in het ijskoude water.
Een beetje verscholen vind je hier de Fontana del Porto di Ripetta. De naam verwijst naar de grote haven die hier in de middeleeuwen lag. Na de verhoging van de oevers van de Tiber verdween de haven volledig. Let op de 2 zuilen naast de fontein waarop verschillende inscripties aanduiden hoe hoog de Tiber uit zijn oevers trad tijdens de talrijke overstromingen die de stad teisterden.
Vervolg je weg. Aan je rechterkant kun je door de grote ramen van het Museo dell’Ara Pacis heel goed het vredesaltaar van keizer Augustus bewonderen.
De volgende brug is de Ponte Regina Margherita genoemd naar de eerste koningin van Italië. Gebouwd in 1886-1991, telt 3 bogen met een lengte van 103 m en zorgt voor de verbinding tussen Piazza del Popolo en de wijk Prati.
De volgende brug is de Ponte Pietro Nenni waarover de metro rijdt. Gebouwd in 1969- 1972 en ingehuldigd in 1980 samen met metrolijn A. De brug is genoemd naar socialist en staatsman P. Nenni die net voor de inhuldiging stierf en hier vlakbij woonde. De brug telt 3 overspanningen en is 121 m lang.
Verderop aan je linkerkant zie je het Monumento a Giacomo Matteotti, opgericht ter herinnering aan de bekende politieker, journalist en leider van de Socialistische partij die in 1924 door fascisten op deze plek werd ontvoerd en later vermoord omdat hij bewijzen van fraude had ontdekt, gepleegd door Mussolini.
Vervolg je weg tot aan de volgende brug: de Ponte Matteotti gebouwd in 1924-1929 en ingehuldigd als Ponte del Littorio. In 1945 hernoemd zoals het monument (vorige alinea). Ze telt 3 bogen en heeft een lengte van 138 m.. Op de brug rijdt tramlijn 19. De brug is duidelijk ontworpen met de Ponte Sisto als voorbeeld maar telt 2 oculi om de waterdruk te verminderen. Steek de brug over en vervolg je weg aan de overkant van de rivier.
De volgende brug is de Ponte del Risorgimento, genoemd naar de eenmaking van Italië. Gebouwd in 1911, telt een enkele boog van 100 m en is 159 m lang. Het is een van de eerste bruggen in gewapend beton in Italië en was op dat moment de langste overspanning ter wereld in dat materiaal.
Een heel eindje wandelen/fietsen tot aan de volgende brug: de Ponte della Musica uit 2011. Ze telt één overspanning in staal en beton. Later vernoemd naar de Romeinse componist Armando Trovajoli die in 2013 stierf. Vandaag enkel toegankelijk voor voetgangers en fietsers maar ze is zo gebouwd dat er ook een tramlijn kan over rijden. De brug werd gebouwd door de winnaars van een internationale wedstrijd en kostte 8 miljoen euro. Steek de brug over en vervolg je weg aan de overkant van de rivier.
De Ponte Duca d’Aosta werd gebouwd in 1939-1942. Ze telt 3 bogen in gewapend beton bedekt met Tivoli travertijn waarvan de grootste boog de rivier overspant. De brug is 222 m lang en 30 m breed. Op de vier hoeken staan marmeren bas-reliëfs met oorlogstaferelen uit WO I.. De Duca d’Aosta is een eeuwenoude adellijke titel van het huis van Savoye. Ook deze brug werd gebouwd door de winnaar van een wedstrijd uitgeschreven door het Ministerie van Openbare Werken. Aan de overkant ligt het complex Foro Italico, gebouwd om in 1940 de Olympische Spelen te laten doorgaan maar dat is mislukt door de start van WO II.
Vervolg je weg langs de rivier tot aan de laatste halte: de Ponte Milvio, gekend in de middeleeuwen als de Ponte Mollo en de plaats waar de antieke heirbaan Via Flaminia de Tiber oversteekt. De datum van de bouw is niet gekend maar ze werd voor het eerst genoemd in 207 v.C.. In 312 vond hier de overwinning plaats van Constantijn op Maxentius. De brug telt 6 bogen en is 136 m lang. De neoklassieke toren werd toegevoegd in 1805 door G. Valadier. In 1849 blies Garibaldi de brug op om de Fransen tegen te houden. Vandaag enkel toegankelijk voor voetgangers en fietsers. Op de balustrades worden hangsloten achtergelaten door verliefde koppeltjes.
Steek de brug over en neem Viale Tiziano (rechtdoor). Hier vind je het eindpunt van deze wandeling: halte Ankara/Tiziano van tramlijn 2 waarmee je gemakkelijk naar Piazza del Popolo kunt sporen.