Praktisch
Start -en eindpunt: Largo di Torre Argentina
Afstand: 3,5 km
Beschrijving Romewandeling “Parione”
De wijk Parione bevat twee van de mooiste pleinen van Rome: de Piazza Navona en de Campo de’ fiori. De naam van de wijk is afgeleid van het Latijnse “paries” wat muur betekent, wat slaat op de resten van het stadion van Domitianus dat onder de Piazza Navona is gelegen, vandaag nog steeds zichtbaar en te bezoeken. In de oudheid was in deze wijk het Templum Olovitreum gelegen, het schitterende paleis van de prefect versierd met astronomische taferelen in de mooiste mozaïeken, vol kristallen en goud.
Het wapenschild is een griffioen, een dier uit de Griekse mythologie met het hoofd van een adelaar en het lijf van een leeuw, symbool van trots en grootmoedigheid.
We starten net buiten de wijk aan de Largo di Torre Argentina omwille van de bus -en tramhalte. Neem de Corso Vittorio Emanuele II tot de Piazza S. Andrea della Valle en sla rechts af de Corso del Rinascimento. Meteen links af.
Op de Piazza de’ Massimi zie je een antieke gereconstrueerde zuil, de Colonna dell’Odeon di Domiziano, hier geplaatst in 1950. De zuil is afkomstig van een verdwenen antiek overdekt theater (= odeon) van keizer Domitianus met zo’n 10.000 zitplaatsen.
Via della Posta Vecchia kreeg haar naam omdat hier de pauselijke koeriers vertrokken. In 1582 werd het postkantoor verplaatst naar Palazzo Madama. In de straat zie je een eenvoudige fontein uit 1872 met de inscriptie SPQR. Iets verderop in de straat zie je twee medaillons met een afbeelding van Maria (aan beide kanten van de straat).
Je komt uit op de Piazza Navona. Keizer Domitianus bouwde hier een atletiekstadion. Later bouwde men huizen op de resten van de tribunes zodat de omtrek van het stadion vandaag nog perfect zichtbaar is. De huidige naam van het plein is afgeleid van het Griekse “agone” wat strijd betekent en verwijst naar de atletiekwedstrijden. Tijdens de late middeleeuwen werd het plein soms onder water gezet voor waterspelen, pootjebaden, roeien, … een gebruik dat pas werd verboden in de 19de eeuw.
Aan je rechterkant vind je de ingang van de kerk Nostra Signora del Sacro Cuore voorheen de S. Giacomo degli Spagnoli. Deze nogal donkere kerk werd gebouwd door de bisschop van Sevilla in 1450. In 1829 werd ze gesloten en te koop gezet. De missionarissen van het Heilig Hart kochten de kerk aan, restaureerden en hernoemden ze.
De fraaie fontein voor de ingang van de kerk is de Fontana del Moro, gebouwd door G. della Porta in 1575 voor paus Gregorius XIII. In de 17de eeuw werd ze verbouwd door Bernini die een bassin en de centrale figuur toevoegde.
Aan de overkant vind je het prachtige palazzo Pamphilj, sinds 1960 de Braziliaanse ambassade en te bezoeken met gids. Het paleis werd gebouwd midden 17de eeuw door Rinaldi voor paus Inoccentius X en de bouw verliep simultaan met de heraanleg van het plein en de bouw van de kerk ernaast. Het palazzo is prachtig versierd door Pietro da Cortona, Agostino Tassi, Giacinto Brandi e.a.. De Salone Palestrina wordt gebruikt voor concerten en feestjes. Er is een prachtige Galleria ontworpen door Borromini en versierd door P. da Cortona. (Lees meer).
De bouw van de kerk S. Agnese in Agone naast het palazzo werd toevertrouwd aan C. Rainaldi. Omdat hij zo traag werkte, nam Borromini het werk over. De 13-jarige Agnes werd uitgekleed midden een vol stadion (of een bordeel volgens sommige bronnen) als straf omdat ze weigerde te trouwen. Haar haren groeiden plots zo snel dat ze zich kon bedekken. Ze werd gemarteld en vermoord en groeide uit tot een belangrijke christelijke martelares. Haar schedel wordt bewaard in een kapel achterin de kerk. De rest van haar lichaam is begraven in de S. Agnese fuori le mura.
Voor de kerk vind je de centrale fontein, de Fontana dei Fiumi genoemd naar de 4 rivieren: de Nijl, symbool van Afrika, de Ganges, symbool van Azië, de Donau, symbool van Europa en de Rio della Plata, symbool voor Amerika. De fontein is een ontwerp van Bernini die de ontwerpwedstrijd won van zijn rivaal Borromini door sluw een miniatuur van zijn ontwerp op voorhand aan te bieden. De sluier op het hoofd van de Nijl verwijst naar de onbekende bron (op dat moment). De fontein is rijk versierd met planten en dieren. Bovenop staat een Romeinse obelisk, de Agonalis, die oorspronkelijk in de Tempel van Isis en later in het Circus van Maxentius stond.
De derde fontein is de Fontana del Nettuno, ook de fontana dei calderari genoemd naar de koperhandelaars in de buurt. De fontein werd gerealiseerd in de 16de eeuw maar de centrale figuur werd verwijderd. Na een wedstrijd in 1873 werd gekozen voor een Neptunusbeeld van de Siciliaan Zappalà die de fontein verder versierde met dartele zeepaarden, putti, zeemonsters en zeemeerminnen.
Neem Via Agone. Op de hoek vind je lekker ijs van GROM. Sla rechts af tot de Piazza delle Cinque Lune, een verwijzing naar de 5 manen op het wapenschild van de familie Piccolomini. Het grote palazzo met de doorgang in het midden is een verbouwing van hun voormalig familiepaleis.
Keer terug. Net voorbij Via Agone op de Piazza di Tor S. Guigna zie je aan je linkerkant een uitsparing in de gevel. Hier kan je enkele resten van het stadion onder de Piazza Navona zien. Wie meer wil bekijken, neemt een ticketje om de hoek op nr. 3 om af te dalen onder het plein (toegang betalend).
Aan je linkerkant de kleine kerk S. Niccolò dei Lorenesi (of S. Nicola dei Lorenesi) die oorspronkelijk aan S. Catharina was gewijd. In 1622 werd de kerk toevertrouwd aan de Confraternita dei Lorenesi. Omdat ze opgetrokken is met marmer uit het stadion, wordt ze ook wel S. Nicola in Agone genoemd. Tussen 1625 en 1636 verbouwd door F. du Jardin.
Rechts af Vicolo della Pace. Aan je linkerkant de kerk S. Maria dell’Anima, de Duitse nationale kerk. De kerk werd gebouwd in 1500 op de fundamenten van een opvangtehuis dat opgericht werd door een koopmanskoppel uit Dordrecht en trok daarom vooral Nederlandse en Vlaamse kunstenaars aan. Renaissancegevel van G. da Sangallo. De klokkentoren wordt toegeschreven aan Bramante hoewel daar geen bewijs voor gevonden werd. De toevoeging “anima” verwijst naar een fresco van “Maria in het vagevuur tussen 2 zielen” dat gevonden werd bij de bouw van het oratorium. Dit is verwerkt in het timpaan boven de toegangsdeur. In de kerk het graf van paus Adrianus VI.
Neem Via della Pace. Op de hoek vind je de middeleeuwse Tor Millina uit de 15de eeuw. De originele toren dateert uit de 13de eeuw maar die werd grotendeels verwoest. De toren en bijgebouwen waren ooit versierd met wapenschilden maar daarvan is bijna niets meer over. Het opschrift MILLINA is wel nog duidelijk leesbaar.
Sla rechts af, links af en neem Via del Corallo en verder Via della Chiesa Nuova tot het gelijknamige plein. Op het plein vind je de Fontana della Terrina gebouwd in 1590 door G. della Porta. Deze fontein stond oorspronkelijk op de Campo de’ Fiori maar werd in 1889 naar hier verplaatst. Het deksel werd in 1622 toegevoegd waardoor het zijn toepasselijke bijnaam “soepterrine” kreeg. Het standbeeld uit 1886 naast de fontein is opgericht ter ere van Metastasio, de befaamde Romeinse dichter Pietro Trapassi.
Op het plein vind je de kerk S. Maria in Vallicella of ook Chiesa Nuova uit de 16de eeuw. De oorspronkelijke kerk dateert uit de 12de eeuw en werd aan de heilige Filippo Neri geschonken door paus Gregorius XIII omdat Neri een broederschap had opgericht dat zieke en vermoeide pelgrims verzorgde. De kerk werd herbouwd en kreeg daarom de naam “Chiesa Nuova” (nieuwe kerk). Het interieur is versierd met fresco’s van P. da Cortona. In de kerk kun je drie schilderijen van Rubens bewonderen (toegang gratis).
Naast de kerk vind je het Palazzo dei Filippini met het klooster en het oratorio van de broeders Filippini. Het complex werd gebouwd door Borromini die de ontwerpwedstrijd won. De bakstenen gevel lijkt op een lichaam met open armen dat de pelgrims verwelkomt en omarmt. Het oratorio (nu Sala Borromini genoemd) doet vandaag dienst als locatie voor lezingen en conferenties. Op de eerste etage is de bibliotheek Vallicelliana gevestigd. De sierlijke klokkentoren is goed zichtbaar vanop een plein aan de achterkant.
Neem Via dei Cartari. Op de hoek met Via del Pellegrino vind je de Cippo del Pomerio di Claudio, een goed leesbaar antiek opschrift van keizer Claudius die de scheiding tussen de urbs en de ager publicus aangaf na de uitbreiding van de imperiale grenzen. Deze straat heette oorspronkelijke Via Florea en later Via degli Orefici omwille van de vele goudsmeden. De huidige naam komt van een taverne: “del Pellegrino”.
Wandel de straat verder af. Aan je rechterkant zie je een oude boog, de Arco degli Acetari die toegang geeft tot een verborgen binnenpleintje. De naam Acetari is afgeleid van Acquacetosari, de handelaars in geneeskrachtig water dat naar azijn smaakte. Zij hielden hier in de middeleeuwen hun opslagruimtes. Later werd de verkoop van het water verboden om hygiënische redenen.
Je komt uit op de Piazza della Cancelleria genoemd naar het gelijknamige palazzo. Het gebouw uit de 15de eeuw is een prachtig voorbeeld van architectuur uit de renaissance. Het oorspronkelijke gebouw werd opgetrokken door paus Damaso in de 4de eeuw naast de kerk maar in de 15de eeuw afgebroken door kardinaal Riario, neef van paus Sixtus IV die een splinternieuw palazzo liet bouwen. Toen Riario in opstand kwam tegen paus Leo X werd het gebouw hem als straf afgenomen. In 1798 was het de zetel van het Hof van de Romeinse Republiek en in 1810 van het Napoleontische keizerlijke hof. Nadien zetel van de kardinaalskanselier van de Heilige Roomse Kerk. Vandaag is het een katholiek gerechtshof bekend om de nietigverklaring van huwelijken. Het gebouw is opgetrokken met witte travertijn uit het Colosseum en het Teatro di Pompeo van waaruit ook de zuilen zijn gejat die nu de fraaie binnenplaats van Bramante sieren.
De ingang van de basiliek S. Lorenzo in Damaso is verwerkt in de gevel van het palazzo. De donkere kerk dateert uit 380 maar werd nadien meerdere malen verbouwd en gerestaureerd. O.a. Bernini, Bramante, Vignola en Valadier werkten er aan mee.
Neem de Corso Vittorio Emanuele II links af. Op de hoek met de Vicolo della Cancelleria vind je de ingang van het multimedia spektakel “Welcome to Rome“. In de voormalige cinema is een hypermodern belevingscentrum ingericht dat met ingenieuze 3D technieken en maquettes de geschiedenis van het oude Rome tot leven brengt (toegang betalend). Neem de Vicolo tot aan Via del Governo Vecchio en sla rechts af.
Op de Piazza di Pasquino vind je het oude beeld Pasquino, een van de sprekende beelden van Rome en wellicht het bekendste. De anonieme spotschriften hekelden vroeger de paus, vandaag vooral politici en andere bekendheden uit de Romeinse beau monde. Het is restant van de vele beelden die het stadion op de plek van de huidige Piazza Navona sierden.
Sla rechts af Via di S. Pantaleo. Aan je linkerkant vind je de ingang van het Palazzo Braschi, vandaag Museo di Roma (toegang betalend). Het palazzo werd gebouwd in de 18de eeuw en is bekend omwille van de prachtige trappenhal van Valadier. De ruimtes zijn vandaag gevuld met duizenden kunstobjecten uit voormalige stadspaleizen die door de eeuwen heen afgebroken werden. Denk aan schilderijen, meubels, rijtuigen, beelden, kleding, keramiek enz… uit de 17de tot de 20ste eeuw. De toegang tot de binnenplaats is gratis, er is tevens een bar met uitzicht op de Piazza Navona. Lees meer.
Wandel de straat uit tot op de Piazza di S. Pantaleo genoemd naar de gelijknamige kerk met een gevel van Valadier. Centraal op het plein staat het Monumento a Marco Minghetti uit 1895, minister van Binnenlandse Zaken in de regering Cavour en premier in 1863. De dame stelt de wijze politiek voor, de jongeling het onstuimige volk.
Aan de overkant van de straat vind je het Museo Barracco (toegang gratis). Baron Barracco uit Calabrië verzamelde zijn hele leven antieke objecten en schonk in 1904 zijn collectie Assyrische, Egyptische, Cypriotische, Fenicische, Etruskische en Grieks-Romeinse objecten aan de stad Rome. Voor de collectie werd speciaal een nieuw museum gebouwd maar dat werd met de aanleg van de Corso weer afgebroken. Vandaag is de collectie te bekijken in het Farnesina ai Baullari, een palazzo uit de 16de eeuw. Recent is het terug mogelijk om de casa romana (4de eeuw) ondergronds te bezoeken. Het betreft de resten van een portiek, bestrating en een openbaar gebouw, later getransformeerd tot een privéhuis.
Neem verderop rechts af Via dei Baullari. Aan je rechterkant zie je de Piazza del Teatro di Pompeo. Het plein is verkeerd genoemd naar het antiek theater dat echter een stuk verderop gelegen is. Let op het mooie portaal en de vensterlijst uit de 15de eeuw met een wapen van de familie Pichi.
Wandel verder tot op de Campo de’ Fiori, de levendige bloemen -en groentemarkt. Als ‘s avonds de kraampjes zijn opgeborgen is dit het centrum van een bruisend nachtleven. In de middeleeuwen was het plein de plek voor openbare executies, op oude prenten is de galg te zien. Het centrale standbeeld van Giordano Bruni herdenkt de 16de -eeuwse vrijdenker die vervolgd werd door de paus en hier op de brandstapel stierf. De naam van het plein komt van een bloemenweide op deze plek nog voor ze volgebouwd werd in de 15de eeuw.
Op de plek van het standbeeld stond vroeger de Fontana della Terrina (nu op de Piazza della Chiesa nuova, zie hogerop) met de spreuk “Ama Dio e non fallire, fa del bene e lascia dire” (Bemin God en faal niet, doe goed en laat ze maar zeggen”, een verwijzing naar de veroordeelden die hier op de galg wachtten. In 1924 werd opnieuw een gelijkaardige fontein toegevoegd op het plein met dezelfde naam maar dan zonder deksel.
Neem aan de overkant van het plein Via dei Giubbonari. Aan je linkerkant zie je een steegje, de Largo dei Librari met op het einde een piepklein kerkje de S. Barbara dei Librai uit 1306. De heilige Barbara is patroonheilige van de boekhandelaars die in een broederschap de kerk onderhielden.
Vervolg je weg en sla links af Via dei Chiavari. Op nr 38 zie je duidelijk de resten van een middeleeuwse toren in de gevel verwerkt die gekend stond als de Torre Tufara, die deel uitmaakte van een enorm complex van de familie Orsini.
Verderop kom je uit op de Piazza dei Satiri, genoemd naar 2 beelden van saters die ooit het theater van Pompeius sierden, vandaag te bewonderen in Palazzo Nuovo (Piazza del Campidoglio). Sla rechts af Via di Grottapinta die in een boog is aangelegd, perfect de omtrek van de binnenste boog van het theater van Pompeius volgend.
Aan je linkerkant zie je de gevel van de kleine kerk S. Maria di Grottapinta. Daarnaast is een donkere passage, de Passetto del Biscione die recent werd gerestaureerd dankzij de buurtbewoners. In de passage zie je een oude afbeelding van Maria. Het gewelf is versierd met eenvoudige fresco’s.
Aan de andere kant van de passage kom je uit op de Piazza del Biscione. De paleizen rond het plein zijn opgetrokken met marmer uit het theater van Pompeius. Het bruine gebouw met decoraties was ooit de paardenstal van het palazzo Pio Orsini Righetti. De afbeelding van Maria op de gevel is gekend als de Madonna del Latte.
Neem rechts af Via del Biscione. Deze straat volgt de omtrek van de buitenste boog van het theater van Pompeius. Je komt uit aan de S. Andrea della Valle. Hier sla je rechts af tot aan de Largo di Torre Argentina, eindpunt van deze wandeling.