Praktisch
Startpunt: S. Giovanni (metro- en tramhalte)
Eindpunt: Manzoni (metro- en tramhalte)
Afstand: 4 km
Beschrijving Romewandeling “S. Giovanni in Laterano”
De buurt rond de basiliek S. Giovanni in Laterano maakt deel uit van de wijk Esquilino waar ook de Romewandeling Termini plaatsvindt. De Esquilijn is één van de 7 mythische heuvels waarop Rome is ontstaan en is genoemd naar de “esculus”, een boomsoort ofwel afgeleid van “Excubie”, de nachtwakers die Romulus hier liet patrouilleren om Rome te beschermen tegen invallen van de Sabijnen.
Op het wapenschild van rione Esquilino staan 2 symbolen. Bovenin een boom, daaronder de heuvel met de drie toppen.
In de oudheid was er een enorme cisterne omdat alle aquaducten hier doorheen liepen. Er stonden heel wat villa’s van rijke Romeinen. In de middeleeuwen kreeg de heuvel een naargeestige bijklank toen heksen en magiërs er hun rituelen uitvoerden. Vanaf 1870 verdween het meeste groen en werd de wijk volgebouwd met lanen en grijze huizenblokken die eerder aan Turijn of Milaan doet denken.
We starten aan metrohalte S. Giovanni. Je ziet meteen de indrukwekkende Aureliaanse stadsmuur met de Porta Asinaria die je doorheen de tralies van de omheining moet bewonderen. Tijdens de kerstperiode staat hier een heuse levende kerststal met tal van figuranten en dieren. Het drukke verkeer wordt net naast de poort doorheen enkele bogen geleid, gekend als de Porta S. Giovanni.
Eenmaal binnen de stadsmuren sla je rechts af. Je ziet een enorm monument dat Franciscus van Assisi voorstelt, opgericht in 1927 ter gelegenheid van zijn zevende eeuwfeest. De heilige staat vooraan met opgeheven armen, achter hem zie je zijn volgelingen die samen met hem Rome bereikten om Paus Innocentius III te bezoeken. Let op de verzen van Dante die op de zijkant zijn aangebracht waarin de dichter de heilige vernoemt in zijn Divina Commedia.
De groene zone achter het monument is de Giardini Viale Carlo Felice, aangelegd in 1999 om de verwilderde zone een nieuw gezicht te geven voor het jubeljaar 2000. In de 15de eeuw was hier een mooie laan met moerbeibomen en iepen die de kerken S. Giovanni en S. Croce verbond. Je hebt een spectaculair zicht op de binnenkant van de Aureliaanse stadsmuur aan je rechterkant.
Wandel het ganse park door tot aan de Piazza di S. Croce in Gerusalemme. De piepkleine kerk S. Maria del buon aiuto is gebouwd tegen de resten van het Anfiteatro Castrense. Gebouwd door keizer Elagabalus in de 3de eeuw als zijn hoftheater verbonden aan zijn keizerlijke paleis. Met een diameter van 88m en 3 bogen hoog was het een van de grootste monumenten in deze wijk.
De basiliek S. Croce in Gerusalemme is één van de belangrijkste kerken in Rome. Ze wordt ook Eleniana of Sessoriana genoemd naar de antieke keizerlijke gebouwen op deze plek. Helena, de moeder van keizer Constantijn, resideerde er. In de 4de eeuw werd de kerk gebouwd om de heilige relieken die Helena had meegebracht uit het Heilig Land te bewaren. In de 12de eeuw werd het klooster toegevoegd. In de 18de eeuw werd de kerk grondig verbouwd met een fraaie gevel. Er is een mooie cosmatenvloer. Onder de kerk kun je ruimtes uit de tijd van Helena bezoeken. De relieken bevinden zich in een aparte kapel bereikbaar vanuit de kerk. Aan de rechterkant van de kerk zie je een versierde poort die toegang geeft tot de kloostertuin. Deze is op aanvraag te bezoeken.
Aan de linkerkant zijn 3 musea gevestigd: het Museo Nazionale degli Strumenti Musicali (toegang betalend) uit 1974 in de voormalige kazerne “Principe di Piemonte”. Het museum ontstond door verschillende verzamelingen samen te brengen waardoor er nu 840 (van de 3000) instrumenten ten toon gesteld staan in 18 ruimtes waaronder enkele topstukken.
Het Museo Storico della Fanteria (gratis toegang maar momenteel gesloten) uit 1959. In 35 kamers worden er wapens, uniformen, vlaggen, enz.. van de infanterie getoond, van de oudheid tot de eenwording van Italië.
Daartussen het Museo storico dei Granatieri di Sardegna. Het werd gebouwd in 1922 om de grote collectie van de grenadiers te huisvesten in 15 zalen. De namen van alle 8500 gesneuvelden zijn in gouden letters op de muren geschreven (toegang weekdagen in de voormiddag).
Wandel tussen de gebouwen door. Je ziet een grote archeologische zone die enkel op aanvraag te bezoeken is met gids maar die je van achter het lage hek deels kunt bekijken. Er zijn resten van stadsmuren, thermen, aquaducten en keizerlijke gebouwen. Via een klein gebouw achterin kun je afdalen naar een stukje straat uit de oudheid met enkele vertrekken en fraaie mozaïekvloeren (niet zichtbaar vanaf het hek). Met een app op je smartphone worden de ruimtes tot leven gebracht en in volle glorie weergegeven zoals ze er ooit uit moeten gezien hebben. (Lees meer).
Verderop kom je uit op de Piazzale Labicano en de Piazza di Porta Maggiore of ook Porta Praenestina, een mooi voorbeeld van een antieke triomfboog die in de stadsmuur werd opgenomen om kosten te besparen.
Tegen de poort staat een merkwaardig grafmonument: de tombe van Eurysaces, een bakker uit de oudheid die rijk werd omdat hij brood verkocht aan de senaat voor het Romeinse leger. Op zijn graftombe liet hij de werkzaamheden in de bakkerij afbeelden.
Tegen de spoorlijn zie je een bakstenen gebouw met het opschrift “Basilica sotterranea di Porta Maggiore” (toegang met geleid bezoek). Deze ondergrondse antieke basiliek werd bij toeval gevonden tijdens werkzaamheden aan het spoor in 1917. De basiliek is versierd met zwartwitte mozaïekvloeren, fraai stucwerk en fresco’s met scènes uit de klassieke mythologie.
Sla links af Via Statilia. In het parkje zie je indrukwekkende resten van het aquaduct van keizer Claudius. Sla rechts af Via Luigi Luzzati tot aan Via Manzoni.
Op de hoek ligt het Ipogeo degli Aureli, een belangrijke begraafplaats uit de 3de eeuw, toevallig gevonden in 1919 tijdens de bouw van een garage. Er zijn twee ruimtes boven elkaar verbonden met een trap. De ruimte met gaten voor de urnen doen wat denken aan een duiventil, vandaar de benaming”ipogeo”. Er zijn zowel heidense als vroegchristelijke versieringen. Te bezoeken op aanvraag met gids.
Sla links af Via Manzoni. Verderop aan je linkerkant ligt de Villa Altieri uit de 17de eeuw gebouwd door P. Altieri, neef van paus Clemens X. Later werd het een vrouwengevangenis, nonnenklooster, meisjesschool en vandaag kantoren van de provincie.
Steek Via Emanuele Filiberto over (of onder via het metrostation) en sla verderop links af Via Tasso. Hier ligt het Museo Storico della Liberazione di Roma (toegang gratis) dat zeker een bezoekje waard is. Het museum is hier niet zomaar gevestigd. Dit gebouw was het hoofdkwartier van de SS tijdens de Duitse bezetting. De Gestapo hield er tal van gewone burgers, militairen en opposanten gevangen. De cellen met krassen in de muren zijn onveranderd en te bezoeken. Voor de gruwelijke slachting van 335 personen in een oude steengroeve werden een aantal gevangen van hier uitgekozen.
Sla rechts af Via Francesco Berni. Op het einde van de straat aan je rechterkant ligt de Villa Giustiniani Massimo met het Casino Massimo Lancellotti (open di/do/zo). Het oorspronkelijke palazzo uit begin 1600 is verdwenen. Rest nog het casino als belangrijkste getuigenis van artistieke activiteit in de 19e eeuw door de Nazareners, Duitse schilders die werden geïnspireerd door de vroege Italiaanse Renaissance.
Sla links af Via Matteo Boiardo tot aan de Piazza di S. Giovanni in Laterano. Aan je linkerkant is de ingang van het Santuario della Scala Santa. Volgens de overlevering zou Helena, moeder van keizer Constantijn, de trap uit het huis van Pilatus in Jeruzalem naar Rome gebracht hebben. Het heiligdom maakt deel uit van het Vaticaan. De pelgrims beklimmen de trap al biddend op hun knieën. Boven aangekomen kun je de kapel Sancta Santorum bezoeken, het privé-oratorium van de pausen, oorspronkelijk opgedragen aan S. Lorenzo. Er zijn fresco’s, mozaïeken en een mooie cosmatenvloer. Er worden verschillende relieken van heiligen bewaard.
Aan de zijkant van het gebouw vind je het Triclinium Leoninum, een overblijfsel van een oude feestzaal van het Lateraanse paleis gebouwd door paus Leo III naar het voorbeeld van het keizerlijk paleis in Constantinopel. Je ziet een enorm mozaïek waarop apostelen afgebeeld staan. In de voormalige zaal stond een grote rode porfieren fontein en ligbanken waar de genodigden konden genieten van hun feestmaal.
Aan de overkant ligt de basiliek S. Giovanni in Laterano, in feite de kathedraal van Rome. In 314 richtte Keizer Constantijn hier een eerste kerk op in land dat behoorde tot de familie Laterani. Gedurende 1000 jaar was dit het centrum van het christendom en residentie van de pausen. De kerk werd voortdurend verbouwd en verfraaid door o.a. Borromini. De gevel werd pas in de 18de eeuw toegevoegd. De bronzen deuren in het portaal zijn afkomstig van de Curia (senaatsgebouw) op het Forum Romanum. Breng zeker een bezoek aan het klooster met zijn fraaie kloostergang en het museum met liturgische meubels.
Keer terug en wandel om de basiliek heen tot de Piazza G. Paolo II. De Egyptische obelisk stond ooit in het Circus Maximus en dateert uit de tijd van farao Thoetmosis III. Met 32m hoogte is dit de hoogste Egyptische obelisk in Rome en tevens de oudste. Om de obelisk te vervoeren, werd een speciaal schip gebouwd met 300 roeiers.
Het enorme Palazzo Lateranense, voormalige pauselijke residentie, is te bezoeken (toegang betalend) via de tickets van het Vaticaan. Het deed later dienst als ziekenhuis, hospice, archief van de pauselijke staten en in de 19de eeuw als zetel van het Gregoriaans museum, opgericht door Gregorius XVI. Lees meer.
Verderop ligt het kleine maar fraaie Battistero Lateranense di S. Giovanni in Fonte, de achthoekige doopkapel van de basiliek (gratis toegang), gebouwd in de 4de eeuw door keizer Constantijn. Buiten zie je een fries met het wapenschild van de familie Chigi. Binnen zijn er twee ruimtes die prachtig versierd zijn met verhalen over Johannes de Doper. Centraal de doopvont uit de 16de eeuw. De bronzen deuren naar het oratorium zijn uit de 12de eeuw met een mozaïek uit de 5de eeuw in de apsis.
De muren en bogen naast de doopkapel zijn resten van antieke thermen en een nymphaeum, te bezoeken op aanvraag met gids.
Steek de straat over en neem de voetgangersingang van het Ospedale del Salvatore, ook gekend als het Ospedale di S.Giovanni. Centraal vind je een grasperk met resten van een fraaie porticato uit de keizertijd. Keer terug en houd links aan langs de gevel van het Palazzo Ospedale del Salvatore bekroond met een mooie klokkentoren.
Sla links af Via Merulana. De naam van de straat is afgeleid van de familie Merula die hier gronden bezat. Sla links af tot aan de S. Antonio da Padova aan je rechterkant. De kerk uit de 19de eeuw bestaat uit een mix van stijlen en heeft een grote dubbele trap met daarboven een portiek met een standbeeld van de heilige Antonius met Kindje Jezus. Er is een klooster voor minderbroeders aan verbonden, een college en een modern auditorium.
Aan de overkant van de straat ligt de kerk SS. Marcellino e Pietro al Laterano uit 1751. De oorspronkelijke kerk werd gebouwd door keizer Constantijn in de 4de eeuw maar werd volledig afgebroken en vervangen door het huidige gebouw. Bekijk het 18de- eeuwse altaarstuk van G. Lapis: “Martelaarschap van de heiligen Marcellinus en Petrus”.
Sla links af Via Labicana, een van de oudste straten in Rome, en sla verderop rechts af Via Pietro Verri. Aan de splitsing zie je resten van de Tempio di Iside. Deze tempel voor de godin Isis had een enorme reikwijdte tot aan de Colle Oppio en dit is dus maar een heel klein stukje.
Sla rechts af Via Pasquale Villari tot aan Via Merulana en sla links af. Verderop rechts af Via Alfieri. Het enorme witte palazzo aan je rechterkant is het hoofdkantoor van de Casse di Risparmio Postiali. Voor het gebouw ligt Piazza Dante dat recent werd opgeknapt met wat groen en een speeltuintje.
Tenslotte sla je rechts af Via Emanuele Filiberto tot aan Manzoni, metrohalte en eindpunt van deze wandeling. A. F. T. Manzoni was een Italiaans dichter en romanschrijver uit de romantiek. Zijn roman “I Promessi Sposi” wordt gerekend tot de meesterwerken uit de wereldliteratuur.