Praktisch
Startpunt: metrohalte S. Giovanni
Eindpunt: metrohalte Spagna
Afstand: 9 km
Beschrijving Romewandeling “Vlaamse kunst in Rome”
Heel wat kunstenaars uit Vlaanderen trokken in de voorbije eeuwen naar Rome. Voor een bezoek tijdens hun Italiëreis (de Grand Tour) of voor een langer verblijf in de hoop een aantal werken te kunnen vervaardigen en verkopen. In de 17de en 18de eeuw vonden Vlamingen en Nederlanders elkaar in de broederschap “De Bentvueghels”, opgericht als vrolijke tegenhanger van de conservatieve en vrome S. Lucasgilde.
Vandaag zijn in heel wat Romeinse musea werken te vinden van Vlaamse kunstenaars zoals in Palazzo Venezia, Museo di Roma, Galleria Colonna, Galleria Pamphilj, musei Capitolini, Galleria S. Luca, Palazzo del Quirinale, Palazzo Chigi, Palazzo Montecitorio, Galleria Borghese, Villa Medici, Palazzo Barberini, musei Vaticani, Galleria Spada, Palazzo Corsini en dan vergeet ik er zeker nog een paar. Het gaat dan vooral over schilderijen, sculpturen en wandtapijten. Aarzel niet om deze schitterende collecties te bezoeken tijdens je Romewandelingen!
Maar er valt ook heel wat Vlaamse kunst te spotten in Romeinse kerken en dit volledig gratis. Deze wandeling gaat langs 17 plekken in Rome waar je zonder betalen kunt genieten van Vlaamse kunst met topwerken van o.a. Rubens en Van Dyck!
We starten aan metrohalte S. Giovanni. Wandel door de stadspoort naar de basiliek S. Giovanni in Laterano. In de kerk aan je linkerkant vind je een Mozesbeeld, werk van G. van den Vliete (1599). Uit dezelfde tijd en aan dezelfde zijde een beeld van N. Mostaert dat Melchisedek, koning en opperpriester van Salem voorstelt.
Van den Vliete was afkomstig uit Mechelen en trok naar Rome om het te maken als beeldhouwer. Mostaert kwam uit Atrecht (nu Noord-Frankrijk) en werkte graag en vaak samen met van den Vliete.
Aan de overkant van de straat ligt de Scala Santa (Heilige Trap). De gebroeders Paul en Matthijs Bril mochten begin 17de eeuw de muren en plafonds versieren met fresco’s. Voorstellingen uit het Oude Testament (P. Bril), Het leven van Christus (P. Bril), 12 landschapslunetten (P. en M. Bril). Volgens de overlevering zijn in de fresco’s zelfportretten van beide broers verwerkt.
De gebroeders Bril zijn afkomstig uit Antwerpen. Na een verblijf in Lyon vestigden zij zich in Rome waar ze hun eigen atelier stichtten dat als populair verzamelpunt fungeerde voor kunstenaars uit die periode.
Neem Via Merulana. Op Largo Brancaccio linksaf. Verderop ligt de basiliek SS. Silvestro e Martino ai Monti. Bij het binnenkomen meteen links op de achtergevel een fresco uit 1651 van J. Miel: “de heilige Cyrillus doopt de sultan”.
Miel was afkomstig uit Beveren-Waas. Als lid van de Bentvueghels had hij twee geuzenamen: bieco (schele) en honinghbie (verwijzing naar de vertaling van miel(e): honing). Hij was één van de drijvende krachten achter de nieuwe stroming om het alledaagse leven van de gewone man te schilderen. Later werd zijn werk vromer en trad hij toe tot de strenge S. Lucasgilde.
Neem Via Equizia en sla rechtsaf Via di S. Martino ai Monti. Meteen linksaf Via S. di Prassede. In de basiliek S. Prassede vind je een prachtig werk van P. de Kempeneer: “De geseling van Christus”. Het is te bekijken in de sacristie vooraan links (naast het altaar).
De Kempeneer was afkomstig uit Brussel en werkte zowel in Italië en Spanje als schilder, architect, astronoom en ingenieur. Zijn grote voorbeeld was Rafaël. Na zijn verblijf in Rome en Sevilla keerde hij naar Brussel terug om in dienst van het stadsbestuur tapijtkartons te schilderen.
Wandel de straat uit tot aan de basiliek S. Maria Maggiore. Hier zijn meerdere kunstwerken te bewonderen. Twee allegorische figuren en engelen in het timpaan zijn van A. Verschaffelt.
Verschaffelt werd geboren in Gent en werkte in Brussel, Parijs, Londen en Rome als beeldhouwer en architect. Hij eindigde zijn loopbaan in Mannheim waar hij een kunstacademie stichtte waarvan hij tot zijn overlijden directeur bleef.
Aan de linkerkant in de sacristie van de Cappella Sistina: 6 landschappen van P. Bril. De deur naar de sacristie is in een hoek achter een donkere ijzeren poort. Door een raampje kan je de sacristie bekijken.
In de Cappella Sistina zelf 5 reliëfs met scènes uit het leven van paus Pius V en 5 scènes uit het leven van paus Sixtus V door N. Mostaert en G. van den Vliete en nog steeds in dezelfde kapel werk van H. van den Broeck: “Esron en Aram”, “Aminabad en Naassom”.
Van den Broeck – afkomstig uit Mechelen – was schilder, glaskunstenaar en beeldhouwer. Hij werkte en leefde in verschillende steden in Italië waaronder Firenze en Rome. Hij werkte samen met andere kunstenaars in de Sixtijnse kapel (Vaticaan).
Aan de rechterkant in de Cappella Cesi een werk van L. Cousin: “de marteldood van de heilige Catharina”.
Cousin uit Ninove trok van Parijs naar Rome waar hij het grootste deel van zijn leven verbleef. Bij de Bentvueghels was zijn geuzenaam “Gentile” wat “zachtaardig” betekent en sloeg op zijn karakter. Later sloot hij aan bij de S. Lucasgilde en werd bekend omwille van altaarstukken en portretten.
Sla linksaf Via dell’Esquillino en vervolgens Via Torino. Sla rechtsaf Via Viminale en linksaf tot aan Piazza della Repubblica. In de basiliek S. Maria degli angeli e dei martiri vind je 3 werken van Vlamingen terug. In de kapel links aan de ingang een altaarstuk achter de doopvont van H. van den Broeck: “Noli me tangere”. In de kerk rechts vooraan “de verkondiging van Hiëronymus” door Muziano met een landschap geschilderd door P. Bril. Tenslotte enkele plafondschilderingen door H. van den Broeck in de linkerkapel naast het altaar.
Neem Via Nazionale. Deze straat is verbonden met de Belgische aartsbisschop F.F.X.G. de Mérode die minister van oorlog was onder paus Pius IX. Hij kocht het gebied tussen het station en Piazza Venezia op en legde deze strakke as aan naar het voorbeeld van Parijs. De straat noemde eerst Via de Mérode, daarna Via Nuova Pia en tenslotte na de eenwording van Italië “Via Nazionale”. In het Palazzo op nr 54 is sinds 2019 het Vlaams Huis gevestigd, de Vlaamse vertegenwoordiging in Rome en bevoegd voor o.a. cultuur.
Daal in de haakse bocht de trappen af naar de kerk S. Maria di Loreto. In de kerk zie je boven de tweede sacristiedeur in het koor een schitterend beeld van F. Duquesnoy (17de eeuw) dat de heilige Susanna voorstelt. In de 18de eeuw raakte het werk bekend over heel Europa en maakte het deel uit van de toenmalige artistieke canon van meest geliefde beeldhouwwerken.
Duquesnoy uit Brussel was een belangrijk barokbeeldhouwer die vooral in Rome werkte en verbleef. In 1618 kwam hij aan in Rome en bestuurde tot in detail de antieke sculpturen om te achterhalen hoe ze gemaakt werden. Hoewel hij qua stijl niet overeenkwam met Bernini, werkte hij wel met hem samen aan het baldakijn in de S. Pietersbasiliek.
Wandel naar Piazza Venezia en neem Via del Corso. Aan je rechterkant de kerk S. Marcello al Corso. In de sacristie kun je een kruisiging bewonderen van niemand minder dan A. Van Dyck.
Van Dyck was afkomstig uit Antwerpen en bezocht Italië in 1621 om er de renaissance te bestuderen en verbleef er zes jaren. Hij leerde naar eigen zeggen veel door te kijken naar werk van Titiaan. Zijn vaste stek was Genova maar hij bezocht ook andere plaatsen waaronder Palermo en Rome.
Verderop linksaf Via del Caravita. Aan je linkerkant de kerk S. Ignazio di Loyola. In deze kerk ligt de Vlaamse jezuïet en heilige Jan Berchmans uit Diest begraven die in 1621 op 22-jarige leeftijd overleed in Rome net na zijn studies. Hij is daarom patroonheilige van de studenten. Hij was erg populair bij reliekenjagers en delen van zijn lichaam zijn verspreid geraakt over Rome, Mechelen, Brussel en Louisiana. Zijn grafmonument vind je aan de linkerkant in de kerk.
Sla links af Via di S. Ignazio. Op de piazza neem je Via della Gatta. Rechts af Via del Plebiscito. Rechts ligt de kerk Il Gesù met in de kapel van het Heilig Hart 5 voorstellingen uit het leven van de heilige F. van Assisi door M. Pepijn. Op het plafond van dezelfde kapel bracht P. Bril een fresco aan: “verleiding van de heilige F. van Assisi”. Deze kapel vind je rechts vooraan.
Pepijn (17de eeuw) was afkomstig uit Antwerpen en goede vriend van Rubens. Werk van hem is vandaag zeldzaam te vinden (Rome en Antwerpen).
Vervolg je weg tot Largo di Torre Argentina. Neem de smalle Via del Sudario. Aan je linkerkant de kerk S. Giuliano dei Fiamminghi, de koninklijke nationale kerk van België in Rome, oorspronkelijk van het graafschap Vlaanderen. In deze kerk uiteraard heel veel werk van Vlaamse kunstenaars (lees meer).
Een volledige lijst vind je in het boek “Vlaamse voetsporen in de eeuwige stad – Fiamminghi in Rome” van H. Zeedijk, H. Vanermen en C. Cuypers (Davidsfonds Leuven) op p. 63. Het boek is nog te vinden op internet, een absolute aanrader!
Sla links af Corso V. Emanuele II tot aan de Chiesa Nuova. Rubens kreeg de opdracht een altaarstuk voor deze kerk te schilderen. Het eerste werk werd afgekeurd (nu in Grenoble). Hij maakte drie nieuwe werken die hier een plaats kregen tot de dag van vandaag: “Madonna met kind aanbeden door engelen”, “heiligen Domitilla, Nereo en Achilleo” en “heiligen G. Magno, Mauro en Papia”.
Rubens kwam een eerste keer in Rome in 1601 om er de Romeinse -en Griekse kunst uit de oudheid te bestuderen. Na verblijf in Venezia en Mantova reisde hij met zijn broer in 1605 een tweede keer naar Rome. Hij vond er in kardinaal S. Borghese en kardinaal G. Serra belangrijke beschermheren en opdrachtgevers.
Verder nog een plafondschildering “de menora” van G. van den Vliete (middenschip). Van den Vliete mocht in opdracht van de Vlaamse kamerheer van paus Clemens VIII de Heilige Geestkapel ontwerpen (rechterkant).
Wandel de straat uit tot aan de Tiber. Steek de rivier over en sla rechts af tot Castel S. Angelo. De enorme bronzen aartsengel Michaël op het dakterras werd in 1752 vervaardigd door P.A. Verschaffelt. Het vervangt een marmeren beschadigd beeld uit 1544.
Steek de rivier opnieuw over en neem Via di Panico en vervolgens Via di Monte Giordano. Op het einde rechts af Via della Pace en vervolgens Via di Tor Millina. Op het kruispunt aan je rechterkant ligt de kerk S. Maria dell’Anima gesticht in de 14de eeuw door een koopmanskoppel uit Dordrecht. Vandaag is het de Duitse nationale kerk in Rome. Er liggen verschillende Vlamingen en Nederlanders begraven. In deze kerk heel veel werk van Vlaamse kunstenaars. Een volledige lijst vind je in het boek “Vlaamse voetsporen in de eeuwige stad – Fiamminghi in Rome” van H. Zeedijk, H. Vanermen en C. Cuypers (Davidsfonds Leuven) op p. 106.
Steek Piazza Navona over, Corsia Agonala, links en meteen rechts af tot de kerk S. Luigi dei Francesi, de Franse nationale kerk in Rome. Als je voor de gevel staat, zie je helemaal bovenin het timpaan het wapen van Frankrijk, een werk van N. Mostaert.
Linksaf Via della Scrofa. Verderop rechtsaf Via d’Ascanio en vervolgens Via dei Prefetti. Op de Piazza del Parlamento linksaf tot de piazza met de basiliek S. Lorenzo in Lucina. J. Miel maakte in 1663 voor de cappella Rainaldi (aan je rechterkant) twee fresco’s: “de heilige Anthonius en het wonder van de hostie” en ” de heilige Anthonius zet een voet aan een bij een gewonde”.
Deze buurt in de wijk Campo Marzio heeft drie straten die naar de Piazza del Popolo lopen in de vorm van een drietand, vandaar de bijnaam “Tridente”: Via del Corso, Via di Ripetta en Via del Babuino. In de 16de, 17de en 18de eeuw was deze buurt erg populair bij de (Vlaamse) kunstenaars als vaste of tijdelijke verblijfplaats. Er werden veel logementen aangeboden waarvan enkele met atelier. Ook vandaag nog vind je er heel wat verwijzingen naar kunstenaars zoals het Museo Atelier Canova Tadolini, de Casa di Goethe, de Fontana degli Artisti en de Studio di A. Canova.
Steek Via del Corso over en neem Via Frattina tot aan Piazza di Spagna, eindpunt van deze wandeling waar je een metrohalte vindt.